De protesten in Kenia zijn geen teken van falende democratie, maar een uiting van democratie

OPINIE

De protesten in Kenia zijn geen symptoom van een gefaalde democratie. Ze zijn democratie. De jongeren die de protesten leiden, mogen de fouten van eerdere generaties niet herhalen. Ze moeten echte verandering eisen.

In Kenia, net als in veel andere landen, worden straatprotesten vaak gezien als het ongelukkige gevolg van politieke mislukking. De redenering is dat de onmacht van staatsinstellingen om populaire gevoelens om te zetten in politieke, wetgevende en regelgevende acties om klachten aan te pakken, het vertrouwen ondermijnt en de straten kwetsbaar maakt voor uitbarstingen van onvrede.

Zoals eerder het geval was, heeft ook het steeds paranoïdere regime van de Keniaanse president William Ruto deze visie overgenomen. Terwijl het over het algemeen het grondwettelijke recht op protest erkent, heeft het geprobeerd om de overwegend vreedzame en aanhoudende demonstraties van Generatie Z van de afgelopen 16 maanden, die het beleid en het regeerbeleid in twijfel trekken, af te schilderen als een bedreiging voor de openbare orde en veiligheid.

“Wat er op deze straten gebeurt, vinden mensen modieus,” verklaarde Ruto een maand geleden. “Ze nemen selfies en posten op sociale media. Maar ik wil je vertellen, als we zo doorgaan, … hebben we geen land meer.”

De moorden en ontvoeringen van demonstranten, evenals de poging om hen te beschuldigen van “terroristische” misdaden, zijn duidelijke voorbeelden van de voorkeurreactie van de staat. Tegelijkertijd zijn er herhaalde oproepen aan de demonstranten om in gesprek te gaan met het regime en, meer recentelijk, voor een “intergenerationele nationale conferentie” om hun zorgen aan te pakken.

Maar het kaderen van protesten als een gevaarlijke reactie op politieke onvrede is misleidend. Demonstraties zijn een uitdrukking van democratie, geen resultaat van haar mislukkingen. De Generatie Z-beweging heeft aangetoond dat transparantie, wederzijdse hulp en politieke bewustwording kunnen gedijen buiten formele instellingen. Activisten hebben de straten en online fora omgevormd tot plekken voor klachten, rigoureuze debatten, burgereducatie en beleidsbetrokkenheid.

Ze hebben fondsen geworven, medische en juridische hulp geboden en steun verleend aan rouwende families, alles zonder hulp van de staat of internationale donoren. Hiermee hebben ze het land herinnerd dat burgerschap niet alleen gaat om stemmen elke vijf jaar. Het gaat om samenkomen – creatief en moedig – om de toekomst vorm te geven.

De Generatie Z-beweging is in veel opzichten een wedergeboorte van de hervormingsbeweging van de jaren ’90, toen de Kenianen een decennialange strijd op straat voerden tegen de brute dictatuur van president Daniel arap Moi. De huidige uitdagende kreten van “Ruto moet gaan” en “Wantam” – de eis dat Ruto een tweede termijn in de verkiezingen van 2027 wordt ontzegd – echoën de leuzen van 30 jaar geleden: “Moi moet gaan” en “Yote yawezekana bila Moi (Alles is mogelijk zonder Moi).”

Het centreren van de strijd rond Moi was een krachtige politieke strategie. Het verenigde een brede coalitie, trok internationale aandacht en dwong belangrijke concessies af – van de herinvoering van meerpartijenpolitiek en termijnlimieten tot de uitbreiding van burgerlijke vrijheden en, cruciaal, het recht op vergadering en vrije meningsuiting.

Tegen de tijd dat Moi eind 2002 aftrad, was Kenia arguably op zijn vrijst, zijn geest vereeuwigd in de hit I Am Unbwogable! (Ik ben Onwankelbaar en Onoverwinnelijk!). Maar dat moment van triomf maskeerde ook een dieper gevaar: de illusie dat het verwijderen van een leider hetzelfde was als het transformeren van het systeem.

Moï’s opvolger, Mwai Kibaki, die destijds werd geprezen als een hervormer en gentleman van de Keniaanse politiek, begon al snel de hard bevochten winst te ondermijnen. Zijn regering blokkeerde (en probeerde vervolgens te ondermijnen) de grondwettelijke hervorming, viel redacties binnen en bestuurde uiteindelijk een gestolen verkiezing die Kenia op de rand van een burgeroorlog bracht.

Een van zijn naaste ministers, de overleden John Michuki, onthulde in 2003 de ware mentaliteit van de politieke klasse: Grondwettelijke verandering om de macht van het presidentschap te decentraliseren was alleen nodig zodat “een van ons de macht kon delen met Moi”. Zodra Moi weg was, beweerde hij, was er geen behoefte meer aan.

Door de obstructie van de politieke klasse duurde het bijna een decennium na Moï’s vertrek voordat de Kenianen eindelijk een nieuwe grondwet konden aannemen.

Generatie Z moet de valstrik van de transitie van de jaren 2000 vermijden. Macht is in de Keniaanse politieke verbeelding vaak de prijs, niet het probleem. Echte verandering vereist meer dan een herschikking van namen aan de top van de staat. Het vereist een weigering om staatsmacht als bestemming te beschouwen en een toewijding aan het herstructureren van het terrein waarop die macht opereert. En hier moeten de jongeren oppassen voor de machinaties van een politieke klasse die meer geïnteresseerd is in macht dan in verandering.

De huidige oproepen voor nationale gesprekken en intergenerationele conferenties vanuit deze klasse moeten met wantrouwen worden behandeld. Kenianen hebben dit eerder meegemaakt. Van de gesprekken van de Inter-Parties Parliamentary Group in 1997 en de onderhandelingen die werden bemiddeld door voormalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan na het geweld na de verkiezingen van 2007-2008 tot de beruchte “handshake” tussen president Uhuru Kenyatta en zijn rivaal Raila Odinga en het mislukte Building Bridges Initiative, elk van deze elitepacten werd gepresenteerd als een manier om populaire woede om te zetten in betekenisvolle hervorming. Maar keer op keer dienden ze alleen om bewegingen te ontkrachten, dissidenten op de achtergrond te schuiven en gevestigde macht te beschermen.

Erger nog, Kenia heeft een lange geschiedenis van het verheffen van hervormers – van oppositieleiders en journalisten tot activisten van de civil society – in posities van staatsmacht, om hen vervolgens hun principes te zien opgeven zodra ze aan de top staan. Radicalisme wordt vervangen door politieke compromissen. Het doel wordt om te heersen en uit te persen, niet om te transformeren. Velen eindigen met het verdedigen van de systemen die ze ooit hebben bestreden.

“Ruto moet gaan” is een krachtige tactiek voor mobilisatie en druk. Maar het moet niet als het einddoel worden gezien. Dat was de fout van mijn generatie. We vergaten dat we de vrijheden die we genieten – en die Ruto probeert terug te draaien – niet hebben bereikt door deel te nemen aan de rituelen van het formele systeem van verkiezingen en eliteovereenkomsten, maar door verandering van buitenaf op te leggen. We lieten de politici de straatbewegingen kapen en de machtsdynamiek en eliteconsensus als de oplossing presenteren, niet als het probleem.

Generatie Z moet van die mislukking leren. De focus moet onwrikbaar liggen op het ontmantelen van het systeem dat onderdrukking mogelijk maakt en in stand houdt, niet op het voeden van hervormers binnen dat systeem. En de straten moeten een legitieme ruimte blijven voor krachtige politieke participatie, niet een plek die moet worden pacificatie of geciminaliseerd. Want de uitdaging aan de formele staatsmacht is geen bedreiging voor de democratie. Het is democratie.