De Oorlog in India: Feminisme als Camouflage

India’s Operation Sindoor: Een Analyse van Gender en Nationalisme

De Indiase Buitenlandse Zaken Secretaris Vikram Misri, samen met kolonel Sofiya Qureshi van het Indiase leger en Wing Commander Vyomika Singh van de Indiase luchtmacht, hielden een persconferentie na de uitvoering van Operation Sindoor, waarbij meerdere locaties binnen het Pakistaans gecontroleerde gebied met raketten werden aangevallen. Deze gebeurtenis, op 7 mei 2025 in New Delhi, werd door de regering gevierd als een mijlpaal voor genderinclusie.

Het beeld van vrouwen in uniform die de media toespreken, terwijl ze de dood van 26 mannen wreken en symbolisch het sindoor (rood pigment) van weduwenschap herstellen, werd breed geprezen als feministische iconografie in dienst van de natie.

Deze gebeurtenis deed denken aan een historisch parallel: tijdens de Indo-Pak oorlog van 1971 werd premier Indira Gandhi vaak vergeleken met de hindoeïstische krijger-godin Durga, als symbool van vrouwelijke macht en nationalistische vastberadenheid, ter erkenning van haar beslissende rol in de oprichting van Bangladesh. Dit benadrukt hoe Indiase politieke macht vaak door een genderlens en mythologische symboliek wordt geframed.

Maar kan het leiden van oorlog door vrouwen inherent feministisch zijn? Nation building, zoals feministische geleerden al lang waarschuwen, is geen genderneutraal project. Het herconfigureert vrouwen in rollen die zijn ontworpen om de doelen van de natie te dienen: opofferende moeders, rouwende weduwen of militante dochters van de natie. Wetenschappers zoals Nira Yuval-Davis betogen dat vrouwen vaak worden gepositioneerd als symbolische dragers van de eer en culturele authenticiteit van de natie, maar zelden als politieke agenten.

In de Indiase context herinneren wetenschappers zoals Samita Sen en Maitrayee Chaudhuri ons eraan dat de publieke rollen van vrouwen historisch gezien niet zijn geframed in termen van autonomie, maar als plicht tegenover patriarchale structuren. Daarom betekent de aanwezigheid van vrouwen in openbare of politieke sferen niet automatisch dat er sprake is van genderrechtvaardigheid.

De huidige militaire feminisme, waarin vrouwen zichtbaarheid verkrijgen in oorlogsgebieden, volgt hetzelfde pad: het viert de mogelijkheid van vrouwen om “zoals mannen” te zijn, terwijl de mannelijke en patriarchale fundamenten van het militarisme zelf ongemoeid blijven. Dit is te zien in Operation Sindoor, die het spektakel van twee vrouwen in uniform als feministische optiek projecteert, terwijl het script dat ze uitvoeren diep patriarchaal blijft.

Deze feministische optiek sluit naadloos aan bij de ideologische basis van de Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), een hindoeïstische nationale organisatie die de ideologische ouder is van de regerende Bharatiya Janata Party (BJP). De RSS stelt India voor als een hindoe rashtra (natie) en pleit voor culturele nationalisme geworteld in hindoeïstische tradities en waarden.

De vrouwenhulpgroepen van de RSS, zoals de Rashtra Sevika Samiti en Durga Vahini, weerspiegelen en versterken deze patriarchale visie. Deze groepen hebben vrouwen opgeleid in krijgskunsten en ideologische toewijding, niet voor feministische bevrijding, maar om de hindoe rashtra te beschermen. De esthetiek van Operation Sindoor – met zijn saffraan ondertonen en krijger-feminiteit – weerspiegelt deze erfenis.

Het gebruik van sindoor, het traditionele rode poeder dat door hindoe-vrouwen op hun hoofd wordt aangebracht, symboliseert huwelijkstatus en toewijding. Historicus Tanika Sarkar onderzoekt in haar werk hoe nationalistische retoriek de heiligheid van de vrouw met die van het vaderland vermengt. De naam Operation Sindoor wapenst zich in deze metafoor: het belooft verbroken huwelijksbanden te wreken door militaire aanvallen op Pakistan, en daarmee de eer van hindoe-weduwen te “herstellen”.

Feminisitische historici zoals Urvashi Butalia herinneren ons eraan dat de lichamen en symbolen van vrouwen “getuigenissen van oorlog” worden. In deze context vertegenwoordigt sindoor niet wat weduwen bezitten, maar wat ze hebben verloren: eer, status en sociale zekerheid. In de verbeelde redemptieve boog van de natie wordt sindoor niet alleen hersteld – het wordt een insigne van nationale deugd.

Wat hier gevierd wordt, is niet de bevrijding van vrouwen, maar hun assimilatie in een militante mannelijke narratief. Ge militariseerde feminiteit wordt geconstrueerd om staatsgeweld te legitimiseren, niet om het te weerstaan. Het is cruciaal om symbolen te ontmaskeren en de hiërarchieën die ze vertegenwoordigen te onderzoeken.

Wat wordt er precies geprezen wanneer vrouwelijke officieren een oorlog leiden? Is het de oorlog zelf, of het feit dat vrouwen eraan deelnemen, dat als “feministisch” wordt beschouwd? De gendermetafoor in dit spektakel plaatst vrouwen in patriarchale kaders waar ze mannen moeten emuleren om hun agency te legitimiseren. Door deze officieren te vieren, coöpteert de staat het leiderschap van vrouwen om militarisme te valideren, terwijl de structuren die gendergeweld in stand houden intact blijven.

Feministische agency vereist dat vrouwen de voorwaarden van hun betrokkenheid definiëren. Hier worden die voorwaarden gedicteerd door het patriarchale nationalisme van de RSS. De twee officieren hebben geen gendernormen uitgedaagd; ze stapten in een voorgeprogrammeerd script dat vrouwelijkheid gelijkstelt aan de plicht van een vrouw aan de natie. Hun verheven militaire rollen dienen om militarisme te naturaliseren, ook al worden ze verpakt als genderprogressie.

Operation Sindoor mag dan krachtige koppen maken, maar achter de illusie van feministische triomf ligt een oud patriarchaal script: vrouwen als metaforen van het vaderland, alleen gewaardeerd wanneer ze de oorlogseisen dienen. Ware genderrechtvaardigheid in nationale veiligheid zou dissidente vrouwelijke leiders verheffen die weigeren te worden ingelijfd in patriarchale metaforen, materiële steun bieden aan weduwen en huwelijksymboliek als proxy voor staatsdeugd verwerpen.