De Impact van Klimaatverandering op de Middellandse Zee

Opwarming van de Middellandse Zee: Zorgwekkende Temperatuurstijgingen

De temperaturen in de Middellandse Zee stijgen momenteel tot recordniveaus. In plaats van een verfrissende duik worden vakantiegangers in landen zoals Griekenland, Italië en Spanje geconfronteerd met watertemperaturen tot wel 28° C of hoger. Juli 2025 is met een gemiddelde watertemperatuur van 26,9° C de warmste juli sinds het begin van de metingen voor de Middellandse Zee, volgens de Copernicus Earth Observation Service.

De opwarming, veroorzaakt door klimaatverandering, wordt beschouwd als een belangrijke factor die bedreigingen vormt voor mariene en kustecosystemen, naast andere stressfactoren zoals overbevissing, vervuiling en vernietiging van leefgebieden.

Dr. Abed El Rahman Hassoun, biogeochemisch oceanograaf aan het Helmholtz Centrum voor Ocean Onderzoek in Kiel, zegt: “De gevolgen van de opwarming zijn niet alleen projecties voor de toekomst, maar zeer reële schade die we nu al getuige zijn. De voortdurende stijging van de temperaturen, de zeespiegel en de verzuring van de oceanen vormen ernstige risico’s voor het milieu in en rond de Middellandse Zee.”

Meta-studie over klimaatverandering

Dr. Hassoun en prof. Dr. Meryem Mojtahid hebben samen met collega’s de effecten van klimaatverandering op mariene en kustecosystemen in de Middellandse Zee onderzocht. Hun paper is gepubliceerd in het tijdschrift Scientific Reports. De projecties van de meta-studie zijn gebaseerd op erkende klimaatscenario’s van het IPCC (Intergouvernementele Panel over Klimaatverandering). Het onderzoeksteam analyseerde 131 wetenschappelijke studies over de Middellandse Zee die tot augustus 2023 zijn gepubliceerd.

Voor het eerst resulteerde dit in een zogenaamde “brandende kool” diagram voor mariene en kustecosystemen in de Middellandse Zee, een risicobeoordelingstool die oorspronkelijk door het IPCC is ontwikkeld. Mojtahid zegt: “Het diagram toont duidelijk aan hoe sterk klimaatverandering belangrijke ecosystemen bedreigt. Ik hoop dat onze resultaten zullen bijdragen aan bewustwording en echte actie om deze unieke ecosystemen te beschermen.”

De Middellandse Zee als hotspot van klimaatverandering

De Middellandse Zee, net als de Baltische Zee of de Zwarte Zee, is een semi-omsloten zee die slechts via de Straat van Gibraltar met de wereldzee is verbonden. Hierdoor warmt de Middellandse Zee sneller op en verzurt deze sterker dan de open oceaan. Tussen 1982 en 2019 is de temperatuur van het oppervlaktezeewater al met 1,3° C gestegen, terwijl de wereldwijde stijging slechts 0,6° C was. Daarom verwijst het IPCC ook naar de Middellandse Zee als een “hotspot van klimaatverandering.”

Wetenschappers beschouwen het ook als een natuurlijk laboratorium omdat het sneller en sterker reageert op klimaatdruk dan de open oceaan, terwijl het tegelijkertijd meerdere drijfveren en stressfactoren in een relatief klein, goed geobserveerd systeem concentreert.

Dr. Hassoun merkt op: “Wat er in de Middellandse Zee gebeurt, voorspelt vaak veranderingen die elders te verwachten zijn, dus de Middellandse Zee fungeert als een vroegtijdig waarschuwingssysteem voor processen die later de wereldzee zullen beïnvloeden.”

Als de internationale klimaatbeschermingsdoelstellingen in de komende jaren worden gehaald, kunnen sommige milieuwijzigingen nog worden vertraagd. Twee IPCC-scenario’s, bekend als RCP’s (Representative Concentration Pathways), illustreren dit. In een gemiddeld emissiescenario (RCP 4.5) zullen de emissies zich stabiliseren dankzij gematigde klimaatbeleid. Zelfs in dit geval wordt verwacht dat de Middellandse Zee zal opwarmen met nog eens 0,6 tot 1,3° C in 2050 en 2100.

In contrast beschrijft het hoge-emissiescenario (RCP 8.5) het “business as usual”-pad met voortdurend stijgende emissies. In dit scenario zou de extra opwarming naar verwachting tussen de 2,7° C en 3,8° C liggen in 2050 en 2100. Dergelijke opwarming, samen met de stijging van de zeespiegel en de verzuring van de oceanen, zou aanzienlijke verstoringen van ecosystemen veroorzaken: zeegrasvelden zouden verloren gaan, koraalriffen zouden aanzienlijke schade kunnen ondervinden, en er zouden ernstige ketenreacties optreden in voedselwebben.

“Deze scenario’s tonen aan: we kunnen nog steeds een verschil maken. Elke tiende graad telt,” zegt Dr. Hassoun. “Politieke beslissingen die nu worden genomen, zullen bepalen of de ecosystemen in de Middellandse Zee gedeeltelijk of volledig instorten, of functioneel blijven en de ecosysteemdiensten blijven leveren. Tegelijkertijd toont onze studie ook aan dat we, zelfs bij gematigde klimaatbescherming en een extra opwarming van 0,8° C, enkele gevolgen moeten verwachten. Daarom moet onze focus liggen op het minimaliseren van de impact zo laag mogelijk.”

Invloeden op mariene ecosystemen

De onderzoekers hebben een breed scala aan mariene ecosystemen bestudeerd: van zeegrasvelden tot vissen en macroalgen, evenals zeezoogdieren en schildpadden. De opwarming en verzuring van de Middellandse Zee veranderen hele gemeenschappen. Planktonsoorten verschuiven, en giftige algenbloei en bacteriën komen vaker voor. Met een extra opwarming van 0,8° C zouden zeegrasplanten zoals Posidonia oceanica massaal afnemen en tegen 2100 volledig verdwijnen.

Algensoorten zoals Cystoseira zouden ook afnemen, terwijl populaties van warmte-lievende invasieve algen zouden kunnen toenemen. Vissvoorraden staan onder druk door +0,8° C: ze zouden met 30 tot 40% kunnen krimpen, naar het noorden kunnen verschuiven en ruimte kunnen maken voor invasieve soorten zoals de lionfish, die de biodiversiteit bedreigt.

Koraalriffen zijn, waarschijnlijk door hun lange evolutionaire geschiedenis, relatief veerkrachtiger dan andere ecosystemen, maar lopen bij +3,1° C een gematigd tot hoog risico. Gegevens over zeezoogdieren en zeeschildpadden zijn beperkt, maar veranderingen in voedingsgronden, migratiegedrag en energiebudgetten zijn waarschijnlijk.

Kustecosystemen bijzonder kwetsbaar

Door het gecombineerde effect van opwarming en stijgende zeespiegel zijn kustecosystemen in de Middellandse Zee bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering. Het getroffen gebied omvat gebieden tot tien meter boven zeeniveau, zoals duinen en rotsachtige kusten. Stijgende zeespiegels verhogen de kusterosie en bedreigen daarmee de broedplaatsen van zeeschildpadden—meer dan 60% zou verloren kunnen gaan.

Zelfs bij een extra opwarming van slechts +0,8° C neemt het risico aanzienlijk toe: Zandstranden en duinen zijn bijzonder bedreigd, en rotsachtige kusten verliezen ook leefgebied en biodiversiteit, hoewel ze iets veerkrachtiger zijn. Moerassen, lagunes, delta’s, zoutmoerassen en kustgrondwater worden ook beïnvloed en kunnen aanzienlijke schade ondervinden bij +0,8° C tot +1,0° C. Hier zijn het verlies van belangrijke plantensoorten, de verspreiding van invasieve soorten en grootschalige veranderingen in vegetatie zeer waarschijnlijk. Tegelijkertijd kunnen stijgende zeespiegels leiden tot verminderde neerslag en bijgevolg waterschaarste. Vanaf +1,0° C worden verdere risico’s verwacht als gevolg van overstromingen en hogere nutriënteninvoer.

“We hebben ontdekt dat de ecosystemen in de Middellandse Zee opmerkelijk divers zijn in hoe ze reageren op klimaatgerelateerde stress. Sommige zijn veerkrachtiger dan andere, maar geen enkele is onoverwinnelijk,” zegt Dr. Mojtahid. “Alleen strikte klimaatbeschermingsmaatregelen kunnen de risico’s op een niveau houden waarop ecosystemen zich nog kunnen aanpassen. Door deze studie hebben we zichtbaar kunnen maken dat zelfs een relatief kleine temperatuurstijging en andere klimaatgerelateerde stressfactoren aanzienlijke effecten hebben.”

“Nu is het tijd om kennis om te zetten in actie,” voegt Dr. Hassoun toe.

Onderzoeksgebreken

Voor verschillende ecosystemen zijn wetenschappelijke studies voor de risicobeoordeling nog beperkt. Er zijn slechts enkele projecties voor diepzeehabitats, zoutmoerassen, macroalgen en megafauna. Er blijven aanzienlijke geografische hiaten bestaan, met name in het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied, wat kan leiden tot een mogelijke onderschatting van de risico’s in ondervertegenwoordigde landen.

Bovendien ontbreken langdurige observaties die meerdere stressfactoren zoals vervuiling en invasieve soorten gelijktijdig aanpakken. Het aanpakken van deze hiaten vereist sterkere interdisciplinair onderzoekinspanningen en uitgebreide monitoring, vooral in ondervertegenwoordigde gebieden.