‘De herinnering komt terug’: Teruggekeerde kinderen na ontvoering in Mozambique lijden onder trauma

‘De herinnering komt altijd terug’

Ontvoerde kinderen keren getraumatiseerd terug naar huis in Mozambique.

Ismael, 13 jaar, uit het noorden van Mozambique, werd in 2024 ontvoerd door al-Shabab. Samen met zijn jongere broer Estebao, 10, zit hij voor hun modderstenen huis in Chiure, een stad in de noordelijke provincie Cabo Delgado. Beide jongens staren naar de grond, verloren in een herinnering die hen nog steeds achtervolgt.

“We waren aan het spelen – het was vijf uur ’s middags – toen een groep gewapende mannen het dorp binnenkwam en ons allemaal gevangen nam,” fluistert Ismael, terwijl hij in het Portugees via een vertaler spreekt. Naast hem luistert Estebao in stilte, met een verre, leeg uitziende blik in zijn ogen.

De jongens werden samen met vier anderen uit de gemeenschap meegenomen. Dit was slechts één incident in een golf van kindontvoeringen door gewapende strijders, die mensenrechtenorganisaties zeggen dat het wijdverspreid is in de regio.

Recentelijk zijn dergelijke ontvoeringen “toegenomen,” aldus Human Rights Watch (HRW) in een rapport van juni, waarbij nationale maatschappelijke organisaties en de VN-kinderorganisatie (UNICEF) ook melden dat de ontvoeringen stijgen.

“In de afgelopen dagen zijn 120 of meer kinderen ontvoerd,” vertelde Abudo Gafuro, directeur bij Kwendeleya, een nationale organisatie die aanvallen monitort en slachtoffers ondersteunt, aan HRW in juni.

Sommige waarnemers beweren dat de statistieken niet alle ontvoeringsgevallen omvatten, en dat zelfs de geregistreerde gevallen weinig internationale aandacht krijgen. Dit terwijl het conflict duizenden mensen blijft verplaatsen in een van de armste, maar meest hulpbronnerrijke regio’s ter wereld, rijk aan LNG, mineralen en edelstenen.

‘We waren bang’

Aanvallen op gemeenschappen zijn gebruikelijk geworden sinds al-Shabab in 2017 in de provincie begon te opereren. “We hebben uren gelopen totdat ze ons naar een plek in de bush brachten waar meer gewapende mannen en gevangenen werden vastgehouden,” herinnert Ismael zich.

De jongens werden ongebonden door de bush geleid totdat ze het kamp van de rebellen bereikten – een afgelegen plek zonder permanente structuren. Bij hun aankomst gaf een gewapende man de zes jongens machetes. “Weet je waar dit voor is?” werd hen gevraagd. “Om hout te hakken en om te doden.”

De broers brachten twee dagen als gevangenen door in het bos, getuige van afschuwelijke taferelen. “We zagen hoe ze een oudere vrouw, een traditionele genezeres, voor onze ogen onthoofden,” zegt Ismael. “Diezelfde nacht spraken we met elkaar. We waren bang, maar we wisten dat we moesten ontsnappen.”

De volgende ochtend werden ze opgedragen om hout te verzamelen. Twee jongens bleven achter – maar vier, inclusief de broers, slaagden erin om in het bos te vluchten. De doodsbange groep bereikte een veilige locatie voordat ze verder gingen. Na een volle dag keerden ze eindelijk terug naar Chiure.

“We weten niets over de twee [jongens] die achterbleven,” klaagt Ismael.

HRW’s rapport vond dat terwijl sommige ontvoerde kinderen worden vrijgelaten, anderen vermist blijven. Voor degenen die terugkeren, zijn er echter weinig middelen om hen te helpen re-integreren.

‘Significante opstandige activiteit’

Cabo Delgado, ooit een natuurlijk paradijs, is nu een extractieve grens – waar de aanwezigheid van oliemaatschappijen zoals TotalEnergies in schril contrast staat met huizen van stro en adobe, waardoor de diepe sociaaleconomische ongelijkheid in de regio nog duidelijker wordt.

De geweldsgolven in de provincie die in 2017 begonnen, namen af na juli 2021, toen de Rwandese strijdkrachten op verzoek van de Mozambikaanse regering werden ingezet om te helpen bij operaties tegen al-Shabab. Maar aanvallen zijn in juni en juli van dit jaar escaleert, volgens de VN en conflictmonitoren. Bijna 60.000 mensen zijn in de afgelopen twee weken uit Cabo Delgado gevlucht, 42.000 daarvan in Chiure, aldus het VN-migratieagentschap.

Cabo Delgado heeft ook in juni “significante opstandige activiteit” ervaren, volgens Cabo Ligado, een conflictobservatorium dat is opgericht door het Armed Conflict Location & Event Data (ACLED) project en mediapartners om politieke geweld in Mozambique te volgen.

Sinds 1 oktober 2017 heeft Cabo Ligado meer dan 6.100 doden in de provincie gerapporteerd – waaronder meer dan 2.500 burgers.

De jarenlange brute campagne van al-Shabab is gekenmerkt door onthoofdingen, plunderingen, ontvoeringen en misbruik van vrouwen en kinderen, zeggen experts. Ontvoeringen zijn een kernonderdeel van de tactieken van deze groep geworden.

‘Getraumatiseerd en niet in staat om te eten’

Ismael en Estebao leven nu met hun moeder Maria in een vluchtelingenkamp in Chiure, slechts 35 km van waar ze zijn ontvoerd, te midden van een bevolking die grotendeels intern ontheemd is.

Het kamp is een zee van adobe en stro huizen, allemaal gelijk – niet hoger dan twee meter en zonder ramen. Het huis van de familie is een eenvoudige vierkante ruimte van rode aarde met een strooien dak, helemaal leeg van binnen, zonder een enkel gebruiksvoorwerp of mat.

“Toen [mijn kinderen] terugkwamen, was ik blij,” zegt Maria, “maar het duurde niet lang omdat ik zag dat ze getraumatiseerd waren en niet konden eten.”

NGO-programma’s die psychologische ondersteuning bieden en de ontvoerde kinderen helpen om terug te keren naar school, hebben de slachtoffers geholpen, die vaak symptomen van posttraumatische stressstoornis vertonen. Maar deze ondersteuning is niet altijd consistent of voldoende.

“Toen we de broers identificeerden, schreven we hen onmiddellijk in voor activiteiten,” zegt Iza Natercia Moises, coördinator kinderbescherming en onderwijs in noodsituaties bij Save the Children. “Echter, we opereren niet langer in dit gebied en konden het proces niet voortzetten.”

Ondertussen, sinds Donald Trump aantrad als president van de Verenigde Staten, hebben de humanitaire en ontwikkelingssectoren aanzienlijke bezuinigingen ondervonden in plaatsen zoals Mozambique. In 2023 ontving het Zuid-Afrikaanse land het hoogste bedrag aan USAID-financiering onder de Gemeenschap van Portugeessprekende Landen (CPLP).

Miljoenen levens zijn al in gevaar gebracht sinds de bezuinigingen van kracht werden, zeggen experts. Maar zelfs met voldoende hulp blijven responstijden en consistente zorg voor de kinderen in het noorden van Mozambique een grote uitdaging.

“Het land heeft een duidelijke strategie nodig over wat te doen wanneer een kind, vooral een kind dat is gered, terugkeert,” vertelde Benilde Nhalivilo, directeur van het Civil Society Forum for Children’s Rights, aan HRW in het rapport van juni.

Terwijl in dorpen en vluchtelingenkampen, teruggekeerde kindontvoerden gedwongen worden om met hun trauma te leven temidden van de angst voor een nieuwe aanval. “We blijven ons herinneren wat er gebeurde [toen we werden ontvoerd],” zegt Ismael terwijl Estebao, nog steeds stil en verre van hem zit. “Eerlijk gezegd, die herinnering komt altijd terug – zelfs vandaag.”