Bewegen Ethiopië en Eritrea zich naar een nieuwe oorlog?

Uitleg | Conflict

Rijden Ethiopië en Eritrea op een oorlog af?

De historisch beladen relatie tussen Ethiopië en Eritrea leek in 2018 hersteld, maar de vijandigheden laaien opnieuw op. Recentelijk zijn de spanningen tussen de twee landen, die al lange tijd vijanden zijn, weer toegenomen. Dit wordt veroorzaakt door de zoektocht van Addis Abeba naar maritieme toegang, wat de vrees voor een nieuw conflict in de Hoorn van Afrika aanwakkert, nog geen zeven jaar nadat de twee buren hun banden herstelden.

In de afgelopen maanden heeft Eritrea jongeren opgeroepen om zich aan te sluiten bij het leger, terwijl Ethiopië naar verluidt troepen heeft ingezet in grensgebieden. Analisten geven aan dat deze stappen kunnen leiden tot een confrontatie tussen de twee legers.

De Ethiopische premier Abiy Ahmed heeft in een recente verklaring op X het vooruitzicht van een conflict met Eritrea uitgesloten om toegang tot de Rode Zee te verkrijgen. Abiy, die eerder had aangegeven dat toegang tot de Rode Zee een “existentiële kwestie” was, benadrukte dat zijn land dit “vredig via dialoog” wilde bereiken. Aan de andere kant heeft Eritrea een hardere toon aangeslagen en Ethiopië “misleid” genoemd vanwege de grensspanningen.

Wat zijn de tekenen van spanning tussen Ethiopië en Eritrea?

De hostiliteiten zijn de afgelopen maanden toegenomen. In september vorig jaar was Ethiopian Airlines genoodzaakt om vluchten naar Eritrea op te schorten na een verbod van Asmara, waardoor de bankrekeningen van de luchtvaartmaatschappij daar werden bevroren. De luchtvaartmaatschappij gaf aan dat er geen redenen voor het verbod werden gegeven.

In februari meldde een Eritrese mensenrechtenorganisatie, Human Rights Concern Eritrea (HRCE), dat de Eritrese regering militaire mobilisatie-instructies aan burgers onder de 60 jaar gaf en reservisten opriep. De organisatie stelde dat deze aankondigingen leken op gedwongen conscriptie in het autoritaire land.

Deze plotselinge en ongekende mobilisatie heeft schokgolven door de Eritrese samenleving gestuurd, aangezien wordt aangenomen dat de oorlog mogelijk met buurland Ethiopië zou kunnen zijn. HRCE roept de Verenigde Naties, de Afrikaanse Unie en alle betrokken regeringen op om in te grijpen en druk uit te oefenen op de Eritrese en Ethiopische regeringen om deze acties te staken, de rechten van hun burgers te respecteren en verdere escalatie naar oorlog te voorkomen.

Volgens rapporten van het persbureau Reuters heeft Ethiopië begin maart troepen en tanks aan zijn noordgrenzen met Eritrea ingezet. Officiëlen gaven geen redenen voor de opbouw van troepen daar.

Wat gebeurt er in de Tigray-regio en hoe is dit gerelateerd aan de spanningen?

Het conflict in de noordelijke regio Tigray van Ethiopië heeft ook geleid tot toenemende vijandelijkheden tussen de buurlanden. Politieke geschillen in Tigray, dat aan Eritrea grenst, hebben geleid tot een splintering van de regering daar, waarbij een factie naar verluidt een alliantie is aangegaan met Eritrea.

De semi-autonome Tigray-regio was het epicentrum van een burgeroorlog die van 2020 tot 2022 duurde en een humanitaire crisis veroorzaakte waarbij honderdduizenden omkwamen en ongeveer drie miljoen mensen intern ontheemd raakten. Dit was het gevolg van de pogingen van de Ethiopische regering om een opstand van de Tigrayaanse regeringspartij, de Tigray People’s Liberation Front (TPLF), neer te slaan. Addis Abeba beschuldigde de TPLF ervan te proberen de federale politiek van het land te domineren, terwijl de TPLF de centrale regering beschouwde als te veel machtig.

Eritrese troepen werkten samen met Ethiopische troepen tijdens de Tigray-oorlog, waarbij alle partijen beschuldigd werden van ernstige mensenrechtenschendingen. Echter, toen in november 2022 een vredesakkoord – het Pretoria Peace Agreement – werd ondertekend tussen de Ethiopische federale regering en de opstandige regionale regering, werd Eritrea niet uitgenodigd voor de onderhandelingen. Sommige analisten geloven dat officials in Eritrea zich gekrenkt voelden door deze uitsluiting, wat een wig tussen de twee regeringen heeft gedreven.

Waarom is de TPLF in facties verdeeld?

De fragiele vrede die in Tigray was bereikt, is sindsdien uiteengevallen, aangezien een interim-TPLF-administratie die na de oorlog was ingesteld, dit jaar in twee facties is gesplitst. Een dissidente factie beschuldigt de interim-TPLF-regering, geleid door Getachew Reda, van het niet naleven van de vredesakkoord en van het “verkopen” van Tigrayaanse belangen in de alliantie met de federale autoriteiten. In de laatste offensieven van vorige week heeft de afsplitsing, onder leiding van TPLF-voorzitter Debretsion Gebremichael, de belangrijke Tigrayaanse steden Adigrat en Adi-Gudem veroverd, te midden van rapporten van ontheemding en verwondingen onder burgers. De groep heeft ook naar verluidt de belangrijkste radiozender in Mekelle, de regionale hoofdstad, overgenomen.

De afsplitsing wordt ook beschuldigd van samenwerking met Eritrea, hoewel de regering in Asmara ontkent enige banden met dissidente TPLF-leden te hebben. In een verklaring op woensdag vroeg de interim-TPLF-administratie om hulp van de federale regering in Addis Abeba, waarbij werd gezegd dat “de regio op de rand van een nieuwe crisis kan staan”.

Generaal Tsadkan Gebretensae, vice-president van de interim-administratie in de Tigray-regio, schreef onlangs in het tijdschrift Africa Report: “Oorlog tussen Ethiopië en Eritrea kan op elk moment uitbreken.”

Waarom zijn de relaties tussen Eritrea en Ethiopië historisch fragiel?

Eritrea was een Italiaanse kolonie tot 1951, toen het onder Britse controle viel en een autonome deelstaat van Ethiopië werd. In 1962 probeerde Ethiopië Eritrea te annexeren, maar rebellen, onder leiding van Isaias Afwerki, verzetten zich in een gewapende strijd en verkregen in 1993 de onafhankelijkheid.

In 1998 braken er gevechten uit over betwiste grensgebieden, wat resulteerde in een tweejarige oorlog. Naar schatting 80.000 mensen kwamen om het leven en het conflict heeft families over de grenzen verdeeld, aangezien alle diplomatieke banden en interstatelijke communicatie – vervoer, telefoon en postnetwerken – werden verbroken. In 2000 werd een door de VN gesteund vredesakkoord ondertekend dat de betwiste gebieden aan Eritrea toekende, maar het akkoord werd nooit geïmplementeerd.

Toen Abiy in 2018 premier werd, zette hij onmiddellijk stappen om de spanningen te beëindigen en de diplomatieke relaties met de Eritrese president Isaias Afwerki, die sinds 1993 regeert, te normaliseren. “We zullen de muur afbreken en met liefde een brug tussen de twee landen bouwen,” zei Abiy tijdens zijn historische bezoek aan Asmara na decennia van strijd.

Al snel werden communicatielinks hersteld en werden veel families herenigd. Ook begonnen er weer vluchten tussen de hoofdsteden Addis Abeba en Asmara. Echter, analisten zeggen dat Eritrea, na zijn betrokkenheid bij de Tigray-oorlog, ontevreden was over de uitsluiting van de vredesonderhandelingen. De belangrijkste factie van de TPLF en Eritrea blijven diep vijandig tegenover elkaar, en sommige rapporten onthullen dat Eritrese troepen zich niet volledig hebben teruggetrokken uit delen van Tigray, ondanks dat de oorlog voorbij is. Er is speculatie dat beide landen Tigray kunnen omvormen tot een proxy-battlefield.

De ambities van Abiy om directe toegang tot zee voor het landlocked Ethiopië te verkrijgen, hebben ook bijgedragen aan de spanningen. Addis Abeba’s toegang tot de haven werd afgesneden nadat Eritrea onafhankelijkheid had verklaard. Sindsdien is de Rode Zee haven van Djibouti de belangrijkste handelsroute voor Ethiopië, maar het is kostbaar – ongeveer $1 miljard per jaar.

In de afgelopen jaren heeft Abiy herhaaldelijk verklaard dat Ethiopië recht heeft op zee-toegang, woorden die officials in Asmara beschouwen als een verklaring van territoriaal conflict met Eritrea, dat aan de Rode Zee ligt en al Ethiopië’s zee-toegang bij zijn onafhankelijkheid heeft meegenomen. Sommigen zeggen dat Abiy oog heeft op de haven van Assab, een van de twee havens van Eritrea.

Wat nu?

Temidden van de vrees voor een nieuw conflict staan bewoners in Tigray in de rij bij banken om contant geld op te nemen, terwijl sommigen hopen de regio te verlaten voor Addis Abeba of buurlanden, volgens rapporten. Overheidsdiensten patrouilleren ook intensief en voeren ID-controles uit.

Abiy heeft in een post op X geprobeerd de angsten te sussen. Hij verzekerde dat Ethiopië geen oorlog zal voeren met Eritrea, maar in plaats daarvan naar een vreedzaam dialoog zal streven om de problemen op te lossen.

“Ethiopië heeft niet de intentie om in conflict te treden met Eritrea om toegang tot de zee te verkrijgen. Onze wens is om in plaats daarvan een dialoog en discussie over deze kwestie aan te gaan. Toegang tot de Rode Zee is echter een existentiële kwestie voor Ethiopië,” zei Abiy op donderdag, volgens een post van zijn kantoor op X.

Eritrea heeft niet gereageerd op Abiy’s verklaring. Eerder ontkende Osman Saleh, de minister van Buitenlandse Zaken van Eritrea, beschuldigingen van de aanwezigheid van Eritrese troepen op de grond in Ethiopië. Deze week ontmoette Saleh ook de Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi in Caïro om “de veiligheid van de Rode Zee” te bespreken, terwijl Asmara lijkt door te gaan met onderhandelen met sterkere rivalen van Ethiopië.

Ondertussen hebben de Afrikaanse Unie, de Europese Unie en de Verenigde Staten opgeroepen tot een de-escalatie van de vijandelijkheden. In een artikel in het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy beschreven Payton Knopf en Alexander Rondos, voormalige speciale gezanten van de VS en de EU voor de regio, de ontwikkelingen als “droog tonder wachtend op een lucifer die een interstatelijk conflict tussen Ethiopië en Eritrea zou kunnen ontsteken.”