Azerbeidzjan beschuldigt Rusland van ‘onacceptabele geweld’ na sterfgevallen in de kinderopvang

Een man loopt voorbij het ‘Russische Huis’, het Russische informatie- en cultuurcentrum in Baku, Azerbeidzjan. In 2001 werd een man doodgestoken nabij een restaurant aan het meer in Jekaterinburg, een stedelijk centrum in de Oeral regio van Rusland. Volgens lokale media fluisterde de man met zijn laatste adem de namen van zijn vermeende moordenaars naar de politie.

De man en zijn veronderstelde moordenaars waren etnische Azerbeidzjanen, Turkstalige moslims wiens families in de jaren ’90 naar Rusland vluchtten na de oorlog in Nagorno-Karabach, een Azerbeidzjaans gebied dat gedomineerd werd door etnische Armeniërs. Het duurde echter 24 jaar voordat de Russische autoriteiten de vermeende verdachten konden identificeren en arresteren, ondanks het feit dat zij het restaurant runden en nooit onderdoken.

Twee vermeende verdachten overleden terwijl ze op vrijdag werden opgepakt. Eén overleed aan een “hartaanval” terwijl de oorzaak van de dood van de andere verdachte “wordt vastgesteld”, volgens Russische aanklagers. Zij beweerden ook dat de verdachten deel uitmaakten van “een criminele groep” die naar verluidt betrokken was bij andere moorden en de verkoop van vervalst alcohol die in 2021 44 mensen het leven kostte.

De aanklagers gaven geen uitleg over waarom de vermeende “criminelen” zo lang op vrije voeten waren – en gingen niet in op de blijkbaar brutale wijze waarop zij werden gearresteerd. De doden veroorzaakten een diplomatiek schandaal dat kan bijdragen aan een tectonische verschuiving in de strategische Zuid-Caucasus-regio, het voormalige speelveld van Rusland, waar Azerbeidzjan Nagorno-Karabach in 2020 heroverde en Turkije zijn eeuwenoude invloed terugwint.

Azerbeidzjan veroordeelt Rusland’s ‘onacceptabele geweld’

De ruzie heeft tot nu toe geleid tot de arrestatie van twee Russische inlichtingenofficieren in Azerbeidzjan, de sluiting van een door het Kremlin gefinancierde media-uitlaat daar, en de annulering van “culturele evenementen” gesponsord door Moskou. De Russische politie en inlichtingenofficieren gebruikten “onacceptabel geweld” dat twee broers, Ziyaddin Safarov en Gusein Safarov, het leven kostte en hun familieleden ernstig verwondde, aldus het Azerbeidzjaanse ministerie van Buitenlandse Zaken op zaterdag.

Een van de gewonden vertelde dat gemaskerde agenten ’s ochtends vroeg begonnen de voordeur in te trappen, wat zijn kinderen bang maakte. De agenten “keerde het huis binnenstebuiten en bleven ons een uur lang slaan zonder iets te vragen”, vertelde Mohammed Safarov aan de MediaAzNews-website. Hij zei dat zijn oudere vader ook werd geslagen en geëlektrocuteerd voor uren en beweerde dat zij beiden werd gevraagd om “vrijwillig” te vechten in de oorlog van Rusland in Oekraïne.

Andere Azerbeidzjaanse media publiceerden foto’s van blauwe plekken en wonden die de mannen beweerden te hebben opgelopen door Russische agenten. Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov zei op maandag, in reactie op een vraag over de reacties van Azerbeidzjan, “Wij betreuren dergelijke beslissingen oprecht.” Hij voegde eraan toe: “Wij geloven dat alles wat er gebeurt (in Jekaterinburg) gerelateerd is aan het werk van wetshandhavingsinstanties, en dit kan en mag geen reden zijn voor een dergelijke reactie.”

Maar Emil Mustafayev, een politieke analist in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Baku, zei dat het voorval een xenofobe tendens in Rusland benadrukte. “De moord op Azerbeidzjanen is een schakel in de keten van tendentieuze politiek waarbij etnische minderheden worden gebruikt als bliksemafleiders,” zei hij. “Dit is niet alleen een tragedie, dit is een symptoom van een diepe ziekte binnen de Russische samenleving.”

De Azerbeidzjaanse diaspora in Rusland telt minstens twee miljoen mensen, maar zij worden geconfronteerd met discriminatie, politiegeweld en haataanvallen. “Het Kremlin heeft al lang een truc geleerd – als de binnenlandse onvrede toeneemt, is er een behoefte om de aandacht te verleggen naar ‘de vijanden van binnen’, of dat nu Oekraïners, Tajieken, Oezbeken of, zoals nu, Azerbeidzjanen zijn,” voegde Mustafayev toe.

Het Kremlin gebruikt staatspropaganda, politiegeweld en de zwijgende goedkeuring van hoge ambtenaren om een sfeer van geweld tegen migranten te creëren die “als normaal, als onvermijdelijk” wordt gezien, zei hij. In de jaren ’90 monopoliseerden Azerbeidzjaanse migranten bijna de fruithandel en het vervoer met minibussen in Russische stedelijke centra. Velen runnen nog steeds talloze winkels die groenten en bloemen verkopen.

Tot het begin van de jaren 2000 waren de Azerbeidzjanen “ongetwijfeld de nummer één” meest gehaatte etnische minderheid in Rusland, tot de komst van arbeidsmigranten uit de Noord-Kaukasus en ex-Sovjet Centraal-Azië, zei Nikolay Mitrokhin, een onderzoeker aan de Universiteit van Bremen in Duitsland. Sindsdien zijn enkele ultra-nationalisten en skinheads die Azerbeidzjanen als hun belangrijkste vijanden beschouwden, toegetreden tot de wetshandhavingsinstanties, voegde hij eraan toe.

Spanningen in de relaties

Andere geopolitieke factoren hebben bijgedragen aan de anti-Azerbeidzjaanse sentimenten in Rusland. In 2020 zette Azerbeidzjan een einde aan de schijnbaar onoplosbare politieke impasse over Nagorno-Karabach. Baku kocht geavanceerde Turkse Bayraktar-drones die gemakkelijk grote groepen Armeense en separatistische soldaten konden raken, samen met hun loopgraven, tanks en vrachtwagens.

Een Azerbeidzjaans-Turkse alliantie ontstond, “waardoor Baku zich kon ontdoen van Moskou’s opdringerige ‘vredesmacht’ en het de kans ontnam om het Azerbeidzjaans-Armeense conflict te manipuleren om zowel [Azerbeidzjan als Armenië] in zijn politieke invloedssfeer te houden,” zei hij. De alliantie dook de invloed van Moskou in de Zuid-Kaukasus, terwijl Baku medeleven toonde met Kyiv in de Russische-Oekraïense oorlog, voegde hij eraan toe.

De Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev beschuldigde Rusland ook van het belemmeren van een onderzoek naar de neergeschoten Azerbeidzjaanse passagiersvliegtuig boven Tsjetsjenië in december. Het vliegtuig werd blijkbaar geraakt door paniekzaaiende Russische luchtverdedigingskrachten tijdens een Oekraïense drone-aanval op Grozny, de administratieve hoofdstad van Tsjetsjenië. Aliyev weigerde ook deel te nemen aan de parade op 9 mei op het iconische Rode Plein in Moskou ter herdenking van de rol van Rusland in het verslaan van nazi-Duitsland in 1945.

Baku verzet zich fel tegen de campagne van het Kremlin om Azerbeidzjaanse arbeidsmigranten gedwongen in te laten schrijven voor de oorlogsinspanningen van Rusland in Oekraïne. Ilkhamov zei dat de gewelddadige aanval in Jekaterinburg deel uitmaakte van de inspanningen van het Kremlin om “de Azerbeidzjaanse gemeenschap in Rusland te intimideren”.