Analyse: Rusland en Iran versterken alliantie na tegenslag in Syrië
Rusland en Iran versterken banden met nieuw samenwerkingsverdrag
De Russische president Vladimir Putin en de Iraanse president Masoud Pezeshkian hebben op 17 januari 2025 in Moskou een langverwacht samenwerkingsverdrag ondertekend. Dit 20-jarige akkoord versterkt de militaire en defensieve samenwerking tussen de twee landen en bevat een clausule die stelt dat geen van beide landen zijn grondgebied mag gebruiken voor acties die de veiligheid van de ander bedreigen, noch hulp mag bieden aan partijen die een aanval uitvoeren op een van beide landen.
De noodzaak voor dit verdrag is door recente gebeurtenissen urgenter geworden. De oorlog in Oekraïne heeft de geopolitieke positie van Rusland onder druk gezet, terwijl Iran, naast Moskou, te maken heeft met westerse sancties en de gevolgen van aanvallen door Israël op verschillende bondgenoten in de regio. De ineenstorting van het regime van Bashar al-Assad in Syrië in december heeft ook bijgedragen aan deze dynamiek.
Syrië heeft een belangrijke rol gespeeld in de versterking van de banden tussen Rusland en Iran. Beide landen hebben een belangrijke bondgenoot in al-Assad verloren, wat hun invloed in het bredere Midden-Oosten heeft verzwakt. De ondertekening van het Comprehensive Strategic Partnership Agreement tijdens Pezeshkian’s officiële bezoek aan Moskou weerspiegelt deze nieuwe realiteit.
Het verdrag bouwt voort op de samenwerking tussen Rusland en Iran met betrekking tot Oekraïne en de inspanningen om westerse sancties te omzeilen. Daarnaast richt het zich op de Noord-Zuid Transport Corridor, een initiatief van Moskou dat bedoeld is om handel van Azië naar Rusland te vergemakkelijken.
In de aanloop naar de Syrische oorlog hadden zowel Moskou als Teheran strategische partnerschappen met Damascus. Rusland had een militaire basis in Tartous, terwijl Iran zijn relaties tijdens de Iran-Irak oorlog in de jaren ’80 aanzienlijk heeft verdiept. Deze samenwerking heeft geleid tot een convergentie van strategische belangen, vooral in 2015, toen beide landen ingrepen om een overwinning van de oppositie te voorkomen.
De samenwerking omvat militaire samenwerking en een uitbreiding van de economische banden, waarbij Teheran en Moskou alternatieve bankmechanismen en energieovereenkomsten verkennen om westerse sancties te omzeilen. Bovendien heeft Iran zich gepositioneerd als een cruciaal transportknooppunt voor de Noord-Zuid Transport Corridor van Rusland.
De recente ontwikkelingen in Oekraïne, waar Rusland gebruikmaakt van door Iran geleverde drones, benadrukken de gedeelde belangen van beide landen in het confronteren van de vermeende wereldheerschappij van de Verenigde Staten. Iran heeft zich in 2023 aangesloten bij de BRICS-groep van opkomende economieën, wat kan worden gezien als een stap richting samenwerking binnen een multipolaire economische bloc.
Desondanks, hoewel het recent ondertekende samenwerkingsverdrag een verdieping van de partnerschap aangeeft, bevat het geen wederzijdse defensieclausule of vormt het een formele alliantie. Dit weerspiegelt wellicht de grenzen van de relatie tussen Iran en Rusland, die al zichtbaar zijn in Syrië, waar de twee landen vaak niet op één lijn zaten en elkaar ondermijnden.
De geopolitieke dynamiek kan snel veranderen, zoals de situatie in Syrië heeft aangetoond. Turkije’s rol in de regio en haar samenwerking met zowel Iran als Rusland kan de verhoudingen verder beïnvloeden. De komende tijd zullen beide landen zich moeten aanpassen aan de nieuwe realiteit en hun strategieën heroverwegen om hun belangen in de regio te beschermen.
