Analyse: Jordanië staat voor ‘geopolitieke afpersing’ na verzoek van Trump over Gaza

Analyse: Jordanië geconfronteerd met ‘geopolitieke chantage’ na Trumps verzoek over Gaza

Analisten wijzen erop dat de nieuwe Amerikaanse regering onder Donald Trump kan leiden tot grote verstoringen in het Koninkrijk Jordanië. President Donald Trump heeft zijn opmerkingen over het verplaatsen van Palestijnen uit Gaza naar Jordanië en Egypte herhaald, wat de spanningen met het Hasjemitische Koninkrijk heeft doen oplopen en koning Abdullah II mogelijk “kwetsbaar maakt voor geopolitieke chantage”, waarschuwen deskundigen.

Op 25 januari stelde Trump voor dat Jordanië en Egypte de naar schatting twee miljoen Palestijnen in Gaza zouden moeten opvangen, wat leidde tot zorgen dat de Verenigde Staten zich zouden inzetten voor een etnische zuivering in Gaza. De leiders van Jordanië en Egypte verwierpen de suggestie, maar Trump herhaalde zijn idee tijdens een fotomoment in het Oval Office en suggereerde dat hij denkt invloed te hebben. “Ze zullen het doen. We doen veel voor hen, en ze gaan het doen,” zei Trump tegen een journalist.

Een machtsgreep van Trump

Sean Yom, universitair hoofddocent politieke wetenschappen aan de Temple University, zei: “Dit zet de deur open voor een grote confrontatie.” Analisten zijn het erover eens dat Trump zou kunnen proberen Jordanië onder druk te zetten om Palestijnen te aanvaarden, gebruikmakend van de afhankelijkheid van Amerikaanse hulp.

In 1994 ondertekenden Israël en Jordanië het Wadi Araba-verdrag, dat diplomatieke, toeristische en handelsrelaties tussen de twee landen vastlegde en de basis vormde voor Jordanië om miljarden dollars aan Amerikaanse hulp te ontvangen als schuldverlichting. De VS geven Jordanië nu jaarlijks $1,45 miljard aan bilaterale buitenlandse hulp, waarmee het een van de grootste ontvangers van buitenlandse hulp is, na Israël en Egypte.

Op 20 januari ondertekende Trump een uitvoeringsbesluit waarin alle federale overheidsinstanties werden opgedragen een pauze van 90 dagen in te voeren op vrijwel alle buitenlandse ontwikkelingshulp, terwijl bestaande programma’s ook in afwachting van herziening werden opgeschort. Een week later werd er een vrijstelling goedgekeurd door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio om “levensreddende humanitaire hulp” voort te zetten tijdens de 90-daagse herzieningsperiode.

Dima Toukan, een niet-resident scholar aan het Middle East Institute, zei dat een opschorting van de hulp “verschillende soorten buitenlandse hulp aan het land zou beïnvloeden, waaronder budgetsteun, sectorale budgetsteun, ontwikkelingsprojecten en humanitaire hulp, naast militaire hulp”. Voor Yom kan de bevriezing worden gezien “als een machtsgreep van de nieuwe administratie”.

Trump signaleert dat “elke regionale orde na Gaza zich moet houden aan de Amerikaanse regels … en dat oude bondgenoten zoals Jordanië daar niet veel te zeggen hebben”, aldus Yom. Analisten geloven dat als Trump hulp gebruikt als drukmiddel, Jordanië gedwongen zou kunnen worden om zijn allianties te heroverwegen en naar Arabische Golfstaten, Rusland, China of de Europese Unie zou kunnen kijken om financieringstekorten op te vangen.

Het zou ook “[de verplichten] om … diep onpopulaire bezuinigingsmaatregelen door te voeren die voorspelbaar leiden tot protesten”, zei Geoffrey Hughes, auteur van het boek “Kinship, Islam and the Politics of Marriage in Jordan: Affection and Mercy”. “Het zal ook direct invloed hebben op het veiligheidsapparaat, en des te meer omdat zoveel hulp nu via het leger en de politie wordt geleid,” voegde Hughes toe.

Geëxplodeerde protesten en onvrede

De acties zouden ook interne spanningen in Jordanië kunnen verergeren. Meer dan een jaar van protesten van burgers die boos zijn over de oorlog van Israël in Gaza, die bijna 62.000 Palestijnen het leven kostte, heeft de aandacht gevestigd op Jordanië’s afhankelijkheid van de VS en Israël. Een groot deel van de Jordaanse bevolking, waaronder veel Palestijnen met Jordaanse nationaliteit en meer dan twee miljoen Palestijnse vluchtelingen, was gefrustreerd door de onwil van de regering om banden te verbreken.

In 2023 braken grote protesten uit over de acties van Israël in Gaza en de Westelijke Jordaanoever, die lange tijd aanhielden in 2024. De Jordaanse regering reageerde door honderden demonstranten en politieke tegenstanders te arresteren. In april 2024, toen de demonstraties op hun hoogtepunt waren, zei de politie van Jordanië dat ze relschoppers en vandalen arresteerden en tegelijkertijd burgers de ruimte gaven om hun stem te laten horen.

Dit heeft de Jordaanse regering in een steeds moeilijkere situatie gebracht, met weinig ruimte om internationaal of nationaal te manoeuvreren. Bij de parlementsverkiezingen van afgelopen september maakte de islamitische Actie Front (IAF), gelieerd aan de Moslimbroederschap, aanzienlijke winst, waarbij het aantal parlementszetels steeg van zeven naar 31 uit een totaal van 138. Sommige analisten beschouwen de winst van de IAF als een uiting van onvrede met de monarchie.

“Wat Jordanië zou kunnen helpen, is de oude, bipartijdige consensus in Washington die de Hasjemieten als onmisbaar beschouwt voor het Amerikaanse buitenlands beleid in de regio, die de hulp die Jordanië decennialang heeft geboden voor verschillende Amerikaanse oorlogen en interventies herinnert, en die deze ‘oase van gematigdheid’ niet wil destabiliseren op de lange termijn,” zei Yom. “Trump zal deze volkomen onrealistische propositie moeten terugdraaien,” zei Toukan. “Als dit officieel Amerikaans beleid zou worden, zou het niet alleen de stabiliteit van Jordanië ondermijnen, maar die van de hele regio, inclusief Egypte.”