AI: Digitale soevereiniteit zonder het klimaat te schaden

AI en de strategische rivaliteit tussen de EU en de VS

De opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) versterkt de strategische rivaliteit tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten, terwijl het modellen van industrieel beleid en regelgevende soevereiniteit hervormt. Temidden van een golf van investeringsaankondigingen, de blootstelling van beveiligingskwetsbaarheden en de strijd om wereldwijde normen, blijft één cruciale factor grotendeels in de schaduw: de ecologische voetafdruk van AI.

De ecologische blinde vlek van een strategische technologie

De stilte rondom de impact van AI is verrassend. Een studie van Sopra Steria en Opsci.ai, die meer dan 3 miljoen berichten over AI op sociale media analyseerde, toont aan dat de ecologische impact van AI minder dan 1 procent van het wereldwijde gesprek uitmaakt. Nog verontrustender is dat ecologische zorgen bij de 100 meest invloedrijke AI-persoonlijkheden slechts op de achtste plaats staan van de onderwerpen die zij het meest bespreken, ver achter technologische en economische kwesties.

AI is afhankelijk van energie-intensieve infrastructuur die hulpbronnen en water verbruikt, waarvan de voetafdruk grotendeels wordt onderschat, slecht gemeten en daarom weinig wordt overwogen in industriële en politieke afwegingen. Deze misalignering kan ook worden verklaard door de ontwikkeling van de sector zelf: gedreven door de opkomst van AI is de digitale sector een van de weinige gebieden waarvan de ecologische impact blijft groeien, in tegenstelling tot de klimaatdoelen die zijn vastgelegd in de Overeenkomst van Parijs. Terwijl Amerikaanse spelers de AI-markt al domineren, mag technologische afhankelijkheid niet worden verergerd door een achteruitgang van Europa’s CO2-traject.

Deze omissie ondermijnt de geloofwaardigheid van elke Europese industriële strategie die op AI is gebaseerd. Om als echte drijfveren van transformatie te dienen, moeten de toonaangevende AI-bedrijven volledige transparantie bieden over hun ecologische traject — een traject dat zij geleidelijk vormgeven voor Europa.

Meten voor actie: De noodzaak van transparantie en rigor

We moeten niet overhaast AI veroordelen, maar we moeten erop aandringen dat de voorwaarden voor de lange termijn duurzaamheid worden vastgesteld. Dit betekent dat we de impact objectief en transparant moeten meten, belanghebbenden moeten voorzien van de tools voor een geïnformeerd debat en besluitvormers moeten begeleiden bij hun technologische keuzes. Recente onderzoeken tonen aan dat de ecologische voetafdruk van een bepaald model aanzienlijk kan variëren, afhankelijk van waar deze wordt beoordeeld, de energiemix van de landen waar de datacenters zich bevinden, de duur van de training, de gebruikte architectuur en de mate waarin laag-koolstof energiebronnen worden gebruikt.

Door de methodologische vaagheid te doorbreken, kunnen ontwikkelaars, kopers en besluitvormers gemeenschappelijke referentie-kaders, impact-simulators, bibliotheken van laag-koolstofmodellen en laag-koolstof rekencentra worden aangeboden. Talrijke actiemogelijkheden en keuzes zijn beschikbaar, mits we over de nodige gegevens en tools beschikken.

Deze eis is geen regelgevend caprice, maar een strategisch sturingsinstrument. Duurzaamheid moet evenveel gewicht krijgen als prestaties of veiligheid in industriële en economische afwegingen, omdat het de levensvatbaarheid van Europa’s strategische autonomie bepaalt. In een tijd waarin vrij internationaal handelsverkeer tegenwind ondervindt, en terwijl de tweede fase van de AI-wet — die sinds augustus 2025 van kracht is — nog steeds de ecologische duurzaamheid over het hoofd ziet, moet transparantie over de ecologische impact een voorwaarde worden voor toegang tot de Europese markten, financiering en grootschalige inzet.

Duurzaamheid als een centraal pijler van Europese concurrentievermogen

Europa staat voor een kans. Het heeft een robuuste normbasis die een krachtige hefboom voor concurrentievermogen en verantwoordelijke innovatie kan zijn, mits deze wordt ondersteund door gerichte investeringen, gedeelde normen en een industriële strategie die in lijn is met onze klimaatdoelen. Maar Europa kan ook vertrouwen op iets nog beslissenders: zijn mensen. We hebben wereldklasse onderzoekers, visionaire ondernemers en bloeiende bedrijven die het beste van technologische en industriële excellentie belichamen. Het recente strategische partnerschap tussen ASML, een belangrijke leverancier aan de wereldwijde halfgeleiderindustrie, en Mistral, een AI-start-up, illustreert Europa’s capaciteit om zijn industriële en digitale krachten te verbinden voor een soevereine en duurzame toekomst.

Het zou gevaarlijk zijn om te suggereren dat Europa’s technologische kracht kan worden gebouwd op uitgestelde ecologie. Wat vandaag als een grijs gebied wordt getolereerd, zal morgen een concurrentiehandicap zijn. Klanten, investeerders en burgers zullen steeds meer transparantie eisen. De opkomst van verantwoordelijke AI betekent niet dat we het perfect moeten maken, maar dat we het leesbaar, controleerbaar en aanpasbaar moeten maken.

In een technologisch landschap dat wordt gedomineerd door twee supermachten die tot nu toe efficiëntie en technologische concurrentievermogen hebben bevoordeeld ten koste van ethische waarborgen, kan Europa een unieke koers varen. Het heeft de middelen om zich te profileren door verantwoordelijke AI te verdedigen, ten dienste van het algemeen belang en in lijn met zijn fundamentele waarden: de rechtsstaat, individuele vrijheid, sociale rechtvaardigheid en respect voor het milieu. Deze oriëntatie is geen rem op innovatie, maar integendeel een hefboom voor differentiatie, die in staat is om vertrouwen te wekken in een digitaal ecosysteem dat vaak als ondoorzichtig of bedreigend wordt ervaren. Door in te zetten op ethische, uitlegbare en duurzame AI, zou Europa niet de wereldwijde concurrentie opgeven, maar de spelregels herdefiniëren. Meer dan ooit moet het prioriteit geven aan helderheid, strengheid en rigor. Alleen dan zal AI ophouden een technologische vergelijking te zijn die moet worden opgelost en zal het een echt project worden ten dienste van onze samenleving, consistent met onze democratische en ecologische imperatieven.