Afrikaanse mannelijkheid is gebroken – en het kost vrouwen hun leven

OPINIE

De mannelijke identiteit in Afrika is gebroken – en het kost vrouwen hun leven. Femicide neemt toe op het continent. Zonder culturele hervormingen geleid door mannen zelf, zullen er meer levens verloren gaan.

Op 25 mei ging Olorato Mongale, een 30-jarige vrouw uit Zuid-Afrika, op date met een man die ze onlangs had ontmoet. Minder dan twee uur later was ze dood. Haar halfnaakte lichaam werd gevonden langs de weg in Lombardy West, een buitenwijk ten noorden van Johannesburg. Het toonde tekenen van ernstige trauma en kneuzingen. Onderzoekers concludeerden dat ze elders was vermoord en op de plaats delict was gedumpt.

Haar brutale en zinloze moord leidde tot een golf van verdriet en verontwaardiging op sociale media. Dagen later onthulde een woordvoerder van de familie dat Mongale – een masterstudent aan de Universiteit van de Witwatersrand – ooit als journalist had gewerkt. Ze had het beroep zeven jaar geleden verlaten vanwege de emotionele tol van het rapporteren over gendergerelateerd geweld en femicide.

Haar familie gaf aan dat Mongale steeds banger werd voor haar eigen kwetsbaarheid voor mannelijke geweld. In het bijzonder achtervolgde de moord op de 22-jarige Karabo Mokoena in 2017 haar. Mokoena werd doodgestoken door haar ex-vriend, Sandile Mantsoe, die haar lichaam vervolgens verbrandde en de resten begroef in open grasland in Lyndhurst – een buitenwijk op slechts enkele kilometers van waar Mongale’s lichaam werd gevonden.

Ondanks haar bewuste pogingen om Mokoena’s lot te vermijden, werd Mongale uiteindelijk wat ze het meest vreesde: een naam toegevoegd aan de lange en groeiende lijst van Zuid-Afrikaanse vrouwen die door mannen zijn vermoord.

Tijdens haar begrafenis op 1 juni zei haar moeder, Keabetswe Mongale, dat haar dochter wanhopig had geprobeerd haar aanvaller af te schudden. “Toen ik haar in het mortuarium zag, kon ik zien dat mijn dochter vocht. Ze vocht totdat haar nagels braken,” zei ze.

Haar verwoestende dood herinnert ons eraan dat vrouwen en meisjes in Zuid-Afrika blijven worden geconfronteerd met een existentiële dreiging van gendergerelateerd geweld, ondanks jaren van overheidsbeloftes en hervormingen.

Op 24 mei 2024 ondertekende president Cyril Ramaphosa een wet die de Nationale Raad voor Gendergerelateerd Geweld en Femicide oprichtte. Dit orgaan heeft als mandaat om leiderschap en coördinatie te bieden in de strijd tegen GBVF. Hoewel het een stap vooruit leek, vertegenwoordigde het geen ingrijpende beleidsverandering.

Dit is niet het eerste initiatief. In 2012 lanceerde de toenmalige vice-president Kgalema Motlanthe de Nationale Raad Tegen Gendergerelateerd Geweld, met een vergelijkbaar mandaat om nationale anti-GBV-inspanningen te coördineren. Meer dan een decennium later, met weer een raad in werking, blijven de GBVF-misdaden voortduren.

In november 2023 publiceerde de Human Sciences Research Council (HSRC) van Zuid-Afrika de eerste nationale studie over GBVF. De studie toonde aan dat de aanhoudende gendergerelateerde geweld is geworteld in “diepgewortelde maatschappelijke normen en structuren die de mannelijke dominantie in stand houden en genderhiërarchieën versterken … wat leidt tot vrouwelijke ondergeschiktheid, systematische ongelijkheden en geweld tegen vrouwen”.

Het destructieve effect van verankerde patriarchie is onmiskenbaar. In Zuid-Afrika wordt elke drie uur een vrouw vermoord. Dat is ongeveer 8 vrouwen per dag. Een studie schat dat ongeveer 7,8 miljoen vrouwen in het land fysieke of seksuele geweld hebben ervaren.

Hoewel vrouwen van alle rassen en achtergronden worden getroffen, hebben zwarte vrouwen hogere tarieven van GBVF – een blijvende erfenis van apartheid en zijn structurele ongelijkheden.

Deze crisis is niet uniek voor Zuid-Afrika. De terreur waarmee vrouwen en meisjes worden geconfronteerd is een fenomeen dat het hele continent beslaat.

In november 2024 publiceerde de Verenigde Naties haar rapport over femiciden in 2023: wereldwijde schattingen van femiciden door intieme partners/familieleden, waaruit bleek dat Afrika dat jaar het hoogste percentage partnergerelateerde femiciden ter wereld had.

Kenya springt eruit door zijn schokkende cijfers. Tussen september 2023 en december 2024 registreerde het land meer dan 7.100 gevallen van seksuele en gendergerelateerd geweld. Dit omvatte de moorden op ten minste 100 vrouwen door mannelijke kennissen, familieleden of intieme partners in slechts vier maanden.

Onder de slachtoffers was Rebecca Cheptegei, een Oegandese Olympiër en moeder van twee, die deelnam aan de marathon tijdens de Spelen van Parijs 2024. Op 5 september 2024 stierf ze in Eldoret, Kenia, door ernstige brandwonden nadat haar voormalige partner haar met benzine overgoot en haar in brand stak tijdens een huiselijk geschil. Hij stierf later zelf in het ziekenhuis aan zijn verwondingen.

De Keniaanse regering erkende later GBVF als de meest urgente veiligheidsuitdaging waarmee het land wordt geconfronteerd — een vertraagde maar cruciale stap.

Op 26 mei merkte de Nationale Gender- en Gelijkheid Commissie van Kenia op dat de toename van GBVF-misdaden werd gedreven door “een complexe interactie van culturele, sociale, economische en juridische factoren”. Patriarchale tradities blijven ongelijkheid voeden en geweld legitimeren, terwijl schadelijke praktijken zoals gedwongen huwelijken, vrouwelijke genitale verminking (FGM) en geweld gerelateerd aan bruidsschat vrouwenlevens verder in gevaar brengen. Economische tegenslagen en de financiële afhankelijkheid van vrouwen verergeren alleen maar hun kwetsbaarheid.

Over het hele continent zien we een gevaarlijke heropleving van archaïsche patriarchale normen. De COVID-19-lockdowns in 2020 hebben de omvang van de crisis verder blootgelegd. Sindsdien zijn talloze campagnes voor gedragsverandering gelanceerd, maar deze zijn grotendeels mislukt.

Dit is geen verrassing. Volgens gegevens van Afrobarometer van november 2023 gelooft bijna 48 procent van alle Afrikanen dat huiselijk geweld een privékwestie is, geen strafbaar feit.

De ongemakkelijke waarheid is dat veel Afrikaanse mannen, ongeacht hun opleidingsniveau of economische status, de veiligheid of rechten van vrouwen en meisjes niet prioriteit geven.

Op Internationale Vrouwendag vorig jaar zei de Zuid-Afrikaanse rugbycaptain Siya Kolisi het duidelijk: “Mannen doen niet genoeg.” Inderdaad, velen blijven schadelijke gebruiken zoals kindhuwelijken in stand houden en zijn ongeïnteresseerd in pogingen om vrouwen te beschermen. Jaren van lege retoriek hebben geleid tot een groeiend aantal slachtoffers.

Het is tijd voor Afrikaanse mannen om volledige verantwoordelijkheid te nemen voor deze crisis en zich te committeren aan radicale verandering. Zij moeten culturele praktijken en idealen van mannelijkheid verwerpen die vrouwen dehumaniseren. Afrikaanse culturen zijn niet onveranderlijk, en patriarchie is geen noodlot. Een nieuw, egalitair model van Afrikaanse mannelijkheid moet worden gekoesterd — een gebaseerd op waardigheid, gelijkheid en geweldloosheid.

Deze culturele heroriëntatie moet beginnen in gezinnen en worden ondersteund door scholen, religieuze en traditionele fora, en het gemeenschapsleven. Het moet gebeuren voor Olorato Mongale. Voor Rebecca Cheptegei. Voor de duizenden anderen wiens levens zijn gestolen. En het moet vooral gebeuren voor de vrouwen en meisjes in heel Afrika die elke dag leven met de wetenschap dat hun grootste bedreiging kan komen van de mannen die het dichtst bij hen staan.

Er kan geen rechtvaardige Afrikaanse toekomst zijn zonder een transformatie van de Afrikaanse mannelijkheid.