Hernieuwing van de Syrische economie: Kan stabiliteit terugkeren na de oorlog?

Heropbouw van de Syrische economie: Kan stabiliteit terugkeren na de oorlog?

Het nieuwe leiderschap van Syrië staat voor de uitdaging om een economie te herstellen die verwoest is door oorlog en sancties, met hoge inflatie en een gedevalueerde munt. Na de afzetting van de leider Bashar al-Assad op 8 december 2024, hebben de oppositiekrachten te maken met een crisisachtige economie.

Een maand later proberen ze de economie opnieuw op te starten, terwijl ze de schade van 14 jaar oorlog en verwoestende sancties onder ogen zien. De waarde van het Syrische pond is drastisch gedaald, en de inflatie heeft driestellige percentages bereikt. Vorige maand meldde een anonieme functionaris aan een nieuwsagentschap dat de Centrale Bank van Syrië nog maar $200 miljoen aan deviezenreserves had, terwijl dit eind 2010 nog $17 miljard was.

De uitdagingen

Het interim-regeringsorgaan Hayat Tahrir al-Sham (HTS), dat zelf nog steeds als “terroristische organisatie” wordt gesanctioneerd door de Verenigde Staten en anderen, staat voor een lange lijst van uitdagingen. Een onmiddellijke prioriteit is het financieren van basisbehoeften, aangezien het Wereldvoedselprogramma schat dat 13,1 miljoen Syriërs niet genoeg te eten hebben. Ook vrede en veiligheid staan hoog op de agenda.

De interim-regering wil een einde maken aan het corrupte systeem dat loyalisten van Assad voorrang gaf bij overheidsovereenkomsten en de belangrijkste industrieën in handen hield van de al-Assad-familie. HTS heeft aangegeven een vrijemarktsysteem te willen introduceren en heeft Maysaa Sabrine aangesteld als nieuwe gouverneur van de Centrale Bank, de eerste vrouw die deze rol vervult.

Hoewel details over moderniseringsinspanningen vaag blijven, zei Mohammed Abazeed, de interim-minister van Financiën, dat de ministeries opnieuw zullen worden gestructureerd om de efficiëntie en verantwoording te verbeteren. Hij voegde eraan toe dat dit samen met buitenlandse investeringen zou leiden tot een verhoging van de salarissen in de publieke sector met 400 procent tegen februari.

Om de zorgen over tekorten aan goederen weg te nemen, heeft de overgangsregering de Nasib-grensovergang met Jordanië heropend, een van de drukste handelsroutes van Syrië. Ze hebben ook winkels en overheidsinstanties opgedragen open te blijven en de staatseigen Syrische Petroleummaatschappij geïnstrueerd om de leveringen te hervatten.

Oorlog en sancties

Syrië beschikt over natuurlijke hulpbronnen, heeft een strategische ligging aan de Middellandse Zee en profiteert van een geletterdheid van 94 procent, een van de hoogste in de regio. “Voor 2011 was de Syrische economie relatief goed gediversifieerd. Het presteerde niet briljant, maar het groeide,” aldus Benjamin Feve, een onderzoeker bij het Triangle-denktank in Libanon. “Het profiteerde van de export van tarwe, fosfaten en brandstof, een kleine productiebasis, stijgende vastgoedprijzen en toerisme-inkomsten. Maar de oorlog heeft dat allemaal verwoest.”

Een opstand tegen Bashar al-Assad in 2011 werd met extreme geweld door de regering beantwoord, wat leidde tot de dood van minstens een half miljoen mensen. Miljoenen anderen zijn ontheemd, terwijl de fysieke infrastructuur, waaronder wegen en landbouwgrond, werd verwoest.

De economische indicatoren zijn drastisch gedaald: het bruto binnenlands product (BBP) van Syrië kromp met 54 procent tussen 2010 en 2021 – naar schatting leeft nu 90 procent van de Syriërs in armoede. Wijken die door de strijd tijdens de oorlog verwoest zijn, zijn grotendeels niet herbouwd, wat een herinnering is aan de verwoesting die de afgelopen 14 jaar heeft gebracht.

Ondertussen heeft al-Assad’s gebruik van martelkamers en chemische wapens tegen zijn eigen volk Syrië veranderd in een paria-staat. De VS en de Europese Unie hebben in 2011 verwoestende sancties opgelegd, waardoor Damascus de toegang tot kapitaalmarkten, westerse hulp en grondstoffeninkomsten werd ontzegd.

“Er is weinig twijfel dat sancties de staatsinstellingen hebben uitgehold en de economische veerkracht van Syrië hebben verminderd,” zei Feve.

Omar Dahi, een Syrische economieprofessor aan Hampshire College in Massachusetts, merkte op dat de impact van economische sancties vaak over het hoofd is gezien. “Naast de oorlogskosten hebben sancties de zakelijke activiteit uitgehold en de belastingbasis van de regering verkleind,” zei Dahi.

Tussen 2011 en 2021 schatte hij dat de belastinginkomsten van Syrië als percentage van het BBP daalde van 11 naar 5 procent, of slechts $4,5 miljard in 2021. Volgens Dahi vertegenwoordigt dit een van de laagste belastingaandelen ter wereld.

Jarenlang hebben Rusland en Iran het regime van al-Assad gesteund, waardoor het in staat was om westerse sancties te omzeilen. Moskou en Teheran hebben kredietlijnen verstrekt, zodat Syrië voedsel en brandstof kon importeren. In ruil daarvoor gaf al-Assad sommige van Syrië’s belangrijkste hulpbronnen, zoals fosfaatafzettingen, op. Hij heeft ook een onbekende hoeveelheid schuld opgebouwd bij zijn buitenlandse steunpunten, die moet worden terugbetaald. Dahi verwacht echter niet dat dit binnenkort zal gebeuren.

Herstel van de economie

Met de focus op economische herstel zei Dahi dat het “verstandig” zou zijn voor HTS om zich te concentreren op “binnenlandse activiteiten zoals voedsel en huisvesting… het stimuleren van inheemse groeimotoren, met name de landbouw, zou enige zekerheid bieden. De regering zou vervolgens kunnen proberen basisindustrieën zoals textiel te ondersteunen.”

Toch waarschuwde Dahi, gezien de kleine omvang van de Syrische economie, dat “langdurige groei en ontwikkeling niet mogelijk zullen zijn zonder toegang tot buitenlands kapitaal en technologie”.

Ahmed al-Shara, de commandant van de nieuwe Syrische administratie, hoopt dat de aanstaande president van de VS, Donald Trump, de sancties zal opheffen. In een teken dat de VS bereid zijn om in gesprek te gaan met het nieuwe Syrische leiderschap, heeft Washington op 20 december een beloning van $10 miljoen voor al-Shara ingetrokken.

Amerikaanse functionarissen zijn ook begonnen met gesprekken met Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten over het versoepelen van financiële beperkingen voor Damascus, mits de nieuwe regering de banden met Rusland en Iran verbreekt en politieke stabiliteit biedt. Al-Shara heeft echter ook gezegd dat het tot vier jaar kan duren voordat Syrië zijn eerste verkiezingen houdt, een verlengde overdracht van de macht die de opheffing van sancties zou kunnen vertragen.

Voor de oorlog kon Syrië zijn strategische ligging – die Azië met Europa verbindt – benutten door natuurlijke hulpbronnen, vooral olie, te exporteren. Volgens het Syrische Ministerie van Petroleum en Minerale Hulpbronnen bedroegen de verliezen in de olie-industrie tussen 2011 en 2021 $91,5 miljard.

Jaren van burgerconflict hebben de energie-infrastructuur van het land “ver onder de operationele capaciteit” achtergelaten, en de bijbehorende verliezen voor de overheidsfinanciën waren “significant”, aldus Robert Perkins, een energieanalist bij S&P Global. Hij benadrukte ook dat de olie- en gasvelden van Syrië voornamelijk onder controle staan van de door de VS gesteunde Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) in het noordoosten.

Vanwege de potentiële omvang van de koolwaterstofsector zal de overdracht van deze hulpbronnen terug naar Damascus cruciaal zijn voor het financieren van de herstelinspanningen, die naar schatting tussen de $250 miljard en $400 miljard liggen. Turkije zou een sleutelrol kunnen spelen.

Met risicomijdende investeerders die waarschijnlijk niet snel terugkeren naar Syrië, heeft Ankara aangegeven de kloof te willen vullen – Turkse bedrijven hebben jarenlang in door de oppositie gecontroleerd gebied gewerkt, met name in de bouw. Vorige week, voorafgaand aan een bezoek aan Damascus, zei de Turkse minister van Energie, Alparslan Bayraktar, dat zijn regering studies wil uitvoeren naar hoe de natuurlijke gas- en oliebronnen van Syrië kunnen worden gebruikt voor ontwikkeling en herstel.

Turkse troepen zijn ook aanwezig in het noordwesten van Syrië, als onderdeel van de langdurige oppositie tegen de aanwezigheid van de SDF langs zijn grens, die volgens Ankara nauw verbonden is met de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), een groep die al decennia tegen de Turkse staat vecht en door Ankara en Washington als een “terroristische” groep wordt beschouwd.

Het is daarom waarschijnlijk dat Turkije de nieuwe Syrische regering zal aanmoedigen om zijn olievoorraden van de SDF terug te vorderen. “Duidelijk is dat de energiesector van Syrië zou profiteren van grootschalige investeringen in exportleidingen en havenfaciliteiten,” zei Perkins over de financieringsvoorstellen van Turkije. Maar hij betwijfelt of investeringen vanuit Turkije alleen de groei op korte termijn kunnen stimuleren.

Voor Perkins moet “elke serieuze economische strategie beginnen met een versoepeling van alle internationale sancties”.