Sajad Shakoor biedt hoop en halal maaltijden aan gevangen in Californië

Vacaville, Californië, VS – Op een winderige avond is Sajad Shakoor druk bezig met het uitladen van kartonnen dozen met Midden-Oosterse gerechten buiten de Solano State Prison, een van de 34 instellingen die deel uitmaken van het gevangenissysteem van Californië. Shakoor, lang en fors met een lichtrode baard en een witte kufi, tilt de ene doos na de andere uit de achterkant van zijn vrachtwagen, elk gevuld met sappige kommen lams-shawarma en rijst, kip-burrito’s en schalen met plakkerige, zoete baklava.

Wanneer Shakoor deze inrichting binnengaat, slechts enkele stappen voorbij een hek met spiraalvormige prikkeldraad en een controlegebouw van cinderblok, stapt hij terug in een wereld waarvan hij ooit dacht dat hij die nooit zou verlaten. Hij brengt de dozen naar een grote kamer, versierd door gedetineerden met kleurrijke muurschilderingen van luchtballonnen die boven de wijngaarden van de nabijgelegen Napa Valley en de smaragdgroene waters van Lake Tahoe zweven, een schril contrast met de sombere kenmerken van het gevangenisintern.

In deze kamer zal Shakoor tientallen moslimgelovigen toespreken die zijn gekomen om naar hem te luisteren en te genieten van het verrukkelijke eten dat afkomstig is van Shakoor’s populaire restaurant, Falafel Corner.

Terwijl de kamer zich vult met meer dan 100 mensen, is een van de meest opvallende details de diversiteit in leeftijd. Jonge mannen in beanies en blauwe shirts met “CDCR [California Department of Corrections and Rehabilitation] Prisoner” in gele blokletters op de rug zitten zij aan zij met oudere mannen met zout-en-peper baarden en shirts met de tekst “mobility impaired”, terwijl ze in hun eten bijten terwijl Shakoor en anderen aan een spreekgestoelte voorin de kamer spreken.

“Mijn vader zei altijd dat als succes om hard werken gaat, het hardst werkende wezen een ezel is,” grapt Shakoor. “Dit alles komt van God. Het is een vreugde die extra speciaal is om hier eten te serveren, omdat ik hier tijd heb doorgebracht,” zegt hij.

Voorheen zat hij een levenslange gevangenisstraf uit, met een periode in Solano en verschillende andere staatsgevangenissen. Shakoor zegt dat hij troost vond in koken en in de islam – de religie waarin hij geboren is en die hij in de gevangenis een trouwe volgeling van werd. De kookpassie die Shakoor zou helpen zijn beroep te worden, samen met zijn geloof, hielp de eentonige routines van het gevangenisleven te verlevendigen en bood een bron van doel en vervulling die hielp wanhoop af te wenden.

“Ik dacht dat ik in de gevangenis zou sterven,” zegt hij. “Dat gevoel dat je nooit meer weggaat, is echt moeilijk te accepteren. Het breekt veel mensen.”

Een bron van creativiteit Sajad Shakoor kookt verschillende keukens, waaronder Mexicaans en Zuid-Aziatisch voedsel. “Het halal vlees dat ze ons gaven, bonen, rijst, pindakaas, was zo dof, zo smaakloos,” zegt hij. “Ik moest creatieve manieren vinden om onze noedels of tonijn of wat we ook konden krijgen te koken.”

In zijn cel, terwijl hij knutselde om geïmproviseerde kookapparatuur zoals elektrische kookplaten in elkaar te zetten, begon Shakoor een repertoire van gerechten op te bouwen die populair waren bij zijn collega’s en zijn bewakers. Voor verdere inspiratie zocht hij boeken en PBS-kookshows op.

Als de beperkte beschikbaarheid van ingrediënten een factor was in zijn creatieve benadering van koken, was de diversiteit van de staatsgevangenispopulatie dat ook. Shakoor’s gerechten bevatten elementen van de Mexicaanse en Zuid-Aziatische keuken – hij is zelf van Pakistaanse afkomst – naast bekende basisgerechten zoals macaroni en kaas. Maar zijn specialiteit, zegt hij, waren burrito’s.

“Ik was daar heel beroemd om, omdat de burrito’s invloeden hadden van de Indiase en Pakistaanse keuken, samen met de traditionele Mexicaanse en een paar verschillende Chinese ingrediënten die die burrito’s echt een feestje in je mond maakten,” herinnert Shakoor zich.

In gevangenissen, waar eten berucht saai is en velen afhankelijk zijn van winkels die commissaries worden genoemd om aan hun caloriebehoeften te voldoen, waren mensen snel om op te merken. Op een dag herinnert Shakoor zich dat hij burrito’s uitdeelde aan gevangenisbewaarders, een groep die je “altijd aan je zijde wilt hebben”.

Toen een man vanuit een toren vroeg wie de burrito had gemaakt, verwachtte Shakoor problemen. Maar de bewaker was naar beneden gekomen om zijn complimenten aan de chef aan te bieden. “Hij zei: ‘Mijn familie heeft een foodtruck, maar dit is de beste burrito die ik ooit heb gehad,’” lacht Shakoor.

De middelen die hij nodig had om zijn kookskills te ontwikkelen waren echter niet altijd consistent beschikbaar, met toegang tot keukens die varieerde van instelling tot instelling. Terwijl sommige gevangenissen koken aanmoedigden, waren andere strenger.

Sommigen vereisten zelfs volledige stripzoekingen voordat ze de keuken binnenkwamen om ervoor te zorgen dat er niets naar en van de cellen kon worden meegenomen. Shakoor zegt dat de dingen begonnen te veranderen tijdens een periode in San Quentin, de oudste gevangenis van de staat.

Gezeten aan de rand van de San Francisco Bay en, tot mei 2024, de thuisbasis van de dodencel waar ter dood veroordeelden op hun executie wachten, leek het een onwaarschijnlijke locatie voor een verandering van fortuin ten goede. Maar na een rechtszaak namens een groep gedetineerde moslims die verbeteringen voor religieuze praktijken bevorderde, zegt Shakoor dat moslims in San Quentin toestemming kregen om een halal-keuken op te zetten waar hij zijn kookkunsten beoefende.

“Ik zou zeggen dat ik in San Quentin mijn kookvaardigheden echt kon verfijnen,” zegt Shakoor.

Een onverwachte tweede kans Het islamitische geloof is een integraal onderdeel van het leven van Sajad Shakoor geworden. Slechts enkele jaren later zouden die vaardigheden op manieren worden ingezet die Shakoor niet had kunnen voorstellen, toen hij een onverwachte tweede kans kreeg op een leven buiten de gevangenis. Gedurende tientallen jaren was de gevangenispopulatie van de staat toegenomen tot nieuwe hoogten toen wetgevers een stortvloed aan wetgeving aannamen die strengere straffen voor een breed scala aan misdaden verplichtte, een periode die bekend staat als het ‘tough-on-crime’ tijdperk.

Een van de meest beruchte was de “drie-strikes” wet van de staat, die zware straffen oplegde voor mensen die gedurende hun leven meerdere misdaden hadden gepleegd. In 1997, betrokken bij verschillende inbraken als tiener, veroorzaakte Shakoor een gevecht tussen twee van zijn buren. Hij gaf zich aan bij de politie, zonder er veel bij na te denken.

Hij realiseerde zich niet dat onder de Californische wet, een persoon die een gevecht uitlokte, verantwoordelijk werd gehouden voor misdaden, zoals geweldpleging, die tijdens het geschil werden gepleegd, ook al hadden ze zelf niet rechtstreeks deelgenomen. Onder die regel had Shakoor zijn “derde strike” begaan en kreeg hij een straf van 25 jaar tot levenslang.

Hij was een van de vele mensen die in recordaantallen in het strafrechtelijk systeem werden opgezogen: tussen 1980 en 2006 zou de gevangenispopulatie van Californië zeven keer toenemen, terwijl het aantal staatsgevangenissen steeg van 11 naar 33. Oproepen om de toegang tot voorwaardelijke vrijlating uit te breiden, worstelden ook in een omgeving waar de ‘tough-on-crime’ mindset in de mode was.

Maar na verloop van tijd, naarmate de verslechterende omstandigheden binnen de overvolle staatsinstellingen juridische uitdagingen met zich meebrachten en de kosten de budgetten begonnen te belasten, kregen oproepen tot hervorming momentum. In 2012 stemden de kiezers voor Proposition 36, die de drie-strikes wet hervormde door degenen die veroordeeld waren voor minder ernstige misdaden de mogelijkheid van een verminderde straf te bieden.

Shakoor was een prominente stem ter ondersteuning van het wetsvoorstel, maar had ook geaccepteerd dat hij misschien nooit de gevangenis zou verlaten. Maar na de goedkeuring van het voorstel solliciteerde Shakoor naar voorwaardelijke vrijlating en werd goedgekeurd. Op 28 mei 2013 werd hij vrijgelaten met een klein tasje vol boeken en brieven uit de Solano State Prison.

“Woorden kunnen de euforie, de angst voor het onbekende, de nervositeit, de vreugde, de kans op een tweede kans niet beschrijven,” zegt hij.

Gepickt door een groep filmmakers die een documentaire over de hervormingsinspanningen maakten, aarzelde hij niet toen hem werd gevraagd waar hij als eerste naartoe wilde worden gebracht: de moskee. “Ik begreep heel goed wie verantwoordelijk was voor mijn vrijlating,” zegt hij. “Ik wilde mijn respect tonen.”

Een bezoek aan de moskee was niet het enige waar Shakoor aan dacht nadat hij zijn vrijheid terugkreeg. Net als veel voormalige gedetineerden die de samenleving opnieuw betreden, was er een lange lijst van behoeften die moesten worden aangepakt, veel ingewikkeld door zijn status als persoon met een misdaadveroordeling: huisvesting veiligstellen, inhalen met dierbaren, werk vinden.

Hij deed het beter dan de meesten en kreeg enkele weken na zijn vrijlating een baan in een Midden-Oosters restaurant genaamd Falafel Corner. De vaardigheden die hij met geïmproviseerde kookplaten in zijn cel en gevangen keukens had verfijnd, werden nu ingezet om een nieuwe carrière op te bouwen, en hij klom snel op naar restaurantmanager.

In 2016 opende het restaurant een tweede locatie in Sacramento, en in 2018 kocht Shakoor de voormalige eigenaar uit. Hij zegt dat het bedrijf nu meer dan 30 franchises in Noord-Californië heeft.

Als koken een vaardigheid was die Shakoor na zijn vertrek uit de gevangenis bleef ontwikkelen, was zijn interesse in het werk voor hervorming van het strafrecht een andere. In 2014 getuigde Shakoor, die op afstand een diploma had behaald aan de Ohio University terwijl hij vastzat, voor de State Senate ter ondersteuning van SB 1391, die de toegang tot hoger onderwijs voor gedetineerden in de gevangenissen van Californië uitbreidde. Het wetsvoorstel werd aangenomen en in september 2014 wet.

In 2023 werd hij ook een vocale supporter van SB 309, die universele normen creëerde voor religieuze verzorging en hoofddeksels in de detentie-inrichtingen van Californië. Hij putte uit zijn eigen ervaringen van intimidatie voor de uitdrukking van religieuze toewijding achter de tralies, waarbij hij zich een voorval in 2002 herinnerde toen hij zeven dagen in isolatie werd geplaatst omdat hij weigerde zijn chitrali-kap af te doen, wat belangrijk was voor zijn identiteit als moslim van Pakistaanse afkomst.

Maar misschien is zijn favoriete vorm van activisme het delen van voedsel en gebed met mede-moslims in gevangenissen in de staat, een praktijk die hij in 2017 begon. Hij zegt dat hij meestal zo’n vijf van zulke bezoeken per jaar doet, soms zelfs tot tien. Ze zijn geen kleine opgave, vereisen uren koken en de nog meer uitputtende beproeving van het navigeren door de uitputtende bureaucratie van het gevangenissysteem.

Maar Shakoor ziet de evenementen als een bron van saamhorigheid en optimisme voor de gevangenen in een situatie die anders wanhopig hopeloos kan aanvoelen. Tijdens zijn tijd in San Quentin, toen hij nog geloofde dat hij de rest van zijn leven achter de tralies zou doorbrengen, herinnert hij zich dat hij gefascineerd raakte door een paar bloemen die erin waren geslaagd te groeien uit een onherbergzaam stuk rots.

“We kunnen onze omgeving niet altijd veranderen, net zoals die bloem dat niet kon,” zegt hij. “Maar we kunnen leren om boven de dingen die ons tegenhouden uit te stijgen en onze omgeving te gebruiken om ons te cultiveren.”

Terug in de kamer in Solano, versierd met kleurrijke muurschilderingen, praat Kali, de 69-jarige man die geniet van zijn burrito, met wie Shakoor bevriend is sinds ze allebei in Pleasant Valley State Prison zaten, over het doel en de vrede die hij heeft gevonden door de islam. Hij bekeerde zich voor het eerst in 1992, tijdens een periode in isolatie, waarin hij wat hij zijn “morele inventaris” noemde, nam door zich te verdiepen in de Bijbel en de Koran.

Voor velen die tot levenslang in de gevangenis zijn veroordeeld, biedt religie een manier om zich te verzetten, zelfs als het nooit helemaal mogelijk is om te ontsnappen aan de neerwaartse druk van wanhoop die gepaard gaat met een leven dat voor altijd beperkt is. De fysieke nabijheid van de vrije wereld, vaak zichtbaar net achter een raam of een concertina hek, voegt slechts toe aan het verleidelijke gevoel van afgesloten mogelijkheden. In dergelijke omstandigheden lijkt het miraculeus dat bronnen van warmte, creativiteit en saamhorigheid überhaupt ontstaan.

Het is een gevoel dat Shakoor diep begrijpt, en dat Kali zegt dat hij anderen nu helpt om mee te leven door woede managementcursussen te leiden in Solano. Hij citeert zijn favoriete vers uit de Koran: “Voorwaar, met de moeilijkheid komt de verlichting.”