Afname van klimaatbeschermende koolstofputten in EU-bossen
Bossen in Litouwen. Bossen bedekken ongeveer 40% van het landoppervlak van de EU. Tussen 1990 en 2022 hebben ze ongeveer 10% van de door mensen gemaakte koolstofemissies van het continent geabsorbeerd. Echter, de capaciteit van bossen om kooldioxide op te nemen, ook wel bekend als koolstofputten, wordt steeds zwakker.
Dit blijkt uit berekeningen van meerjarige koolstofbudgetten door een internationaal team van onderzoekers in een recente studie in Nature. De voortdurende afname van de koolstofput van onze bossen bedreigt de klimaatdoelen van de EU. Om de trend te stoppen of om te keren, bevelen de auteurs praktische maatregelen aan in het onderzoek en het bosbeheer.
Bossen absorberen kooldioxide (CO₂) uit de atmosfeer, dat ze gebruiken voor hun metabolisme en omzetten in biomassa. Gezonde en groeiende bossen fungeren daarom als koolstofputten, die op lange termijn klimaatvervuilende CO₂ uit de atmosfeer opslaan.
Bossen zijn de sterkste natuurlijke koolstofput op het land in de EU, maar deze functie staat onder druk: tussen 2020 en 2022 nam de gemiddelde koolstofput met ongeveer 27% af in vergelijking met de gemiddelde waarde voor de jaren 2010 tot 2014. Dit blijkt uit de EU-broeikasgasinventaris die in 2024 door het Europees Milieuagentschap is gepubliceerd.
De nieuwe cijfers voor 2025 schetsen een nog somberder beeld, met een nog grotere afname van de put. Als de trend zich voortzet, zal de EU het doel dat is vastgesteld in Verordening 2018/841 missen om tegen 2030 nog eens 42 miljoen ton CO₂-equivalenten te besparen in vergelijking met het gemiddelde voor de periode 2018 tot 2020.
Oorzaken van de afname van koolstofopname
Tussen 1950 en 2020 hebben de EU-bossen hun biomassa meer dan verdubbeld en hun koolstofopslagcapaciteit ongeveer verdrievoudigd. Dit was onder andere te danken aan herbebossing na de oorlogsjaren, verbeterd bosbeheer, nieuwe energiebronnen ter vervanging van hout en verhoogde stikstofinvoer.
De afname van de koolstofopname die nu wordt gemeten, heeft verschillende oorzaken. De houtkap is toegenomen en klimaatverandering leidt tot frequentere hittegolven en droogtes, die de plantengroei belemmeren. Dit heeft de biomassa van bomen verminderd en daardoor hun capaciteit om koolstofdioxide op te nemen.
Klimaatverandering maakt sporadische bedreigingen voor bossen, zoals insectenplagen, stormen, bomensterfte en bosbranden, frequenter en ernstiger. Dit wordt verergerd door het feit dat de EU-bossen niet erg veerkrachtig zijn: ongeveer 30% bestaat uit monoculturen, die gevoeliger zijn voor klimatologische invloeden en plagen.
Deze factoren stellen een aanzienlijke druk op de bossen in de EU en daarmee op hun functie als koolstofputten.
“Ons onderzoek waarschuwt sinds de hittegolf van 2003 voor deze effecten van klimaatverandering en klimaatextremen. Nu is het bevestigd: ze beïnvloeden niet alleen ecosystemen op korte termijn, maar verzwakken ook de koolstofopname van onze bossen op lange termijn,” stelt prof. Markus Reichstein van het Max Planck Instituut voor Biogeochemie in Jena, Duitsland, die belangrijk betrokken was bij de studie.
Echter, een verzwakking van de koolstofopname vindt ook plaats in andere bossen over de wereld, zoals onderzoek aan het Max Planck Instituut heeft aangetoond voor tropische bossen in de Amazone.
Aanbevolen acties
De gevolgen van klimaatverandering voor koolstofputten vereisen tegenmaatregelen op verschillende niveaus: het verminderen van broeikasgasemissies, het beheren van bossen zodat ze veerkrachtiger worden voor toekomstige klimaatomstandigheden en extreme weersomstandigheden, en het aanpassen van houtkappraktijken. Bovendien hebben we betere en tijdigere monitoring nodig van alle koolstofvoorraden en de gezondheid van onze bossen. Deze metingen moeten betrouwbare gegevens opleveren om het nodige beleid en praktische maatregelen te ontwikkelen om de koolstofputten in bossen te herstellen en hun veerkracht te maximaliseren.
“Vertrouwen op alleen natuurlijke koolstofputten is riskant. In plaats daarvan zullen degenen die emissies verminderen, vele malen worden beloond—met minder klimaatextremen en, als gevolg daarvan, bossen die opnieuw meer koolstof kunnen binden,” concludeert Reichstein.
De studie schetst specifieke maatregelen op het gebied van bosmonitoring, modellering en bosbeheer om de afname van de boskoolstofput te voorkomen. Het implementeren van deze maatregelen zou de EU’s Wet op de Renaturatie van 2024, verschillende EU-regelgeving en haar doel voor klimaatneutraliteit kunnen bevorderen.
Naast het oproepen tot geïntegreerde maatregelen, presenteert de studie een begeleidende onderzoeksroutekaart als leidraad voor de noodzakelijke beleidsbeslissingen. Als tijdige regelgeving wordt gecombineerd met prikkels voor duurzame praktijken, kan de EU de achteruitgang van haar bossen nog omkeren en haar verwachte bijdrage aan klimaatneutraliteit tegen 2050 behouden.
