‘Levens beheerst door criminaliteit’: Ontploffende beschuldigingen treffen de Zuid-Afrikaanse politie

Levens beheerst door criminaliteit: Explosieve beschuldigingen treffen de politie van Zuid-Afrika. De regering staat onder druk terwijl een provinciale politiecommissaris beschuldigt dat de politiechef van het land samenwerkt met criminele bendes.

Kaapstad, Zuid-Afrika – Toen Patricia Blows vorige week hoorde over de explosieve beschuldigingen van een hoge politiefunctionaris tegen de politieke en rechtshandhavingelite van Zuid-Afrika, gingen haar gedachten onmiddellijk uit naar het stilgevallen onderzoek naar de moord op haar zoon negen jaar geleden.

Angelo, een leerling lasser, was bijna 28 jaar oud toen hij op een zondagmiddag in maart 2016 werd neergeschoten tijdens een vermoedelijke overval terwijl hij van zijn werk in Langlaagte, Johannesburg, naar huis liep. Tot op de dag van vandaag is er geen vooruitgang in het onderzoek, ondanks dat Blows de politie bewijs heeft geleverd dat zij zeiden te missen, waaronder getuigenverklaringen die zij zelf heeft verzameld.

De stilstand in de zaak begon vorige week meer duidelijkheid te geven toen de politiecommissaris van de kustprovincie KwaZulu-Natal (KZN), Nhlanhla Mkhwanazi, beweerde dat hij een misdaadsyndicaat had ontdekt dat betrokken was bij politici, hoge politieambtenaren, medewerkers van de correctionele diensten, aanklagers, de rechterlijke macht en zakenlieden in zijn provincie.

Volgens Mkhwanazi, die sprak op een persconferentie op 6 juli, reikt de systematische corruptie tot aan de minister van politie van het land, Senzo Mchunu, die hij beschuldigde van het ontbinden van een taskforce die was opgericht om politieke moorden in KZN te onderzoeken om zijn dubieuze connecties te beschermen.

Net als miljoenen Zuid-Afrikanen was Blows verontwaardigd over de beschuldigingen van Mkhwanazi – maar niet helemaal verrast. “Ik dacht meteen aan onze strijd voor gerechtigheid. Ik kon gewoon geen open deur vinden. Het doet nog steeds pijn,” zei Blows, een gemeenschapsactivist uit Blackheath op de Kaapse Vlakte, een deel van Kaapstad dat wordt geteisterd door gewelddadige drugshandelbendes.

“Ik had nieuwe hoop in Mchunu. En nu dit? Toen kwam de twijfel binnen en had ik een overweldigende angst voor [Mkhwanazi’s] veiligheid,” voegde Blows toe vanuit haar voorstad aan de rand van de Kaapse Vlakte, waar een politiebureau ongeveer een maand geleden werd aangevallen, vermoedelijk als wraak voor de arrestatie van een lokale misdaadbaas.

‘Handen af van Mkhwanazi’

De onthullingen van Mkhwanazi hebben een golf van steun teweeggebracht van crime-moe Zuid-Afrikanen en politici, die zijn no-nonsense aanpak van criminaliteit bijna unaniem bewonderen. Vorige maand, na een reeks politie-schootincidenten met criminelen, werd hij geciteerd met de uitspraak dat hij meer om de impact gaf dan om de strategie.

Zijn populariteit weerspiegelt zowel een nationale malaise als een regionale die specifiek is voor het onvoorspelbare KZN. De provincie staat regelmatig op de lijst van de grootste misdaadhotspots van het land en staat bekend om zijn geschiedenis van politieke geweld die teruggaat tot de jaren ’80, toen het apartheidsregime spanningen aanwakkerde tussen de zwarte aanhangers van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) en de rivaliserende Inkatha Vrijheidspartij (IFP) in een poging de geplande overgang naar democratie te ondermijnen.

De nationale kwartaalstatistieken voor januari tot maart wezen op een afname van gewelddadige criminaliteit in vergelijking met hetzelfde kwartaal in 2024. Moorden daalden met 12,4 procent naar 5.727, of gemiddeld 64 per dag, volgens het Instituut voor Veiligheidsstudies.

Desondanks blijft gewelddadige criminaliteit een groot probleem. Volgens de World Population Review heeft Zuid-Afrika de vijfde hoogste criminaliteitsindex ter wereld, na Venezuela, Papoea-Nieuw-Guinea, Afghanistan en Haïti.

Zuid-Afrika staat ook op de 82e plaats in de wereld op de corruptieperceptie-index van de NGO Transparency International.

In deze context is Mkhwanazi een held geworden voor veel Zuid-Afrikanen die het zat zijn dat de regering chronische sociale kwalen niet aanpakt.

Zelfs een onderzoek naar zijn gedrag in maart kon de steun voor Mkhwanazi niet temperen. De Onafhankelijke Politie Onderzoeksdirectoraat heeft de zaak laten vallen na een “Handen af van Mkhwanazi”-campagne, die op sociale media weer tot leven werd gebracht na zijn persconferentie van 6 juli.

Gekleed in speciale operatieuniformen en omringd door gewapende bewakers, vertelde Mkhwanazi aan journalisten: “Ik ben klaar voor de strijd. Ik zal voor deze badge sterven. Ik zal niet terugdeinzen.”

Ramaphosa’s erfenis op het spel

Tot grote frustratie van veel Zuid-Afrikanen is het antwoord van president Cyril Ramaphosa op de zich ontvouwende crisis in sterk contrast met de strijdlustige houding van Mkhwanazi.

In een korte en zorgvuldig samengestelde televisie-toespraak op zondag, kondigde Ramaphosa aan dat Mchunu op speciale verlof was geplaatst en dat hij een rechterlijke onderzoekscommissie zou instellen om de beschuldigingen van Mkhwanazi te onderzoeken.

Kagiso Pooe, een senior docent aan de School of Governance van de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg, hoopte dat Mchunu zou worden geschorst of ontslagen en dat de schijnbaar gecompromitteerde veiligheidsstructuur van het land zou worden herzien, vooral na de recente arrestatie van een hoge functionaris van de misdaadintelligentie en verschillende agenten wegens fraude.

Pooe gelooft dat Ramaphosa het veilig speelde om zichzelf en zijn ANC-partij te beschermen, die gedwongen was een coalitie te vormen met rivalen na het niet behalen van een absolute meerderheid bij de algemene verkiezingen van vorig jaar. Het was een historische nederlaag voor de partij van Nelson Mandela, die sinds het begin van het democratische tijdperk in 1994 de binnenlandse politiek heeft gedomineerd.

Voor de lokale verkiezingen van volgend jaar gelooft Pooe dat Ramaphosa het laatste wat hij wil, is een bondgenoot als Mchunu te vervreemden, die een sterke aanhang heeft in het hevig betwiste KZN en heeft geholpen Ramaphosa’s presidentschap in 2017 veilig te stellen.

“Hij maakt geen golven. Het zit niet in zijn aard,” zei Pooe, wijzend op het feit dat Ramaphosa vastbesloten is te bereiken wat geen enkele president sinds 1994 heeft kunnen doen – een tweede termijn in functie voltooien.

“Ik geef de president 33 procent, wat de gemiddelde score is voor alles wat hij doet,” voegde hij eraan toe.

Pooe betreurde het idee van opnieuw een onderzoekscommissie onder Ramaphosa. In mei stelde de president zelfs een commissie aan om de neveneffecten van een eerdere commissie die in 1996 was ingesteld, te onderzoeken. Deze commissie had gefaald in het aanpakken van misdaden uit het apartheidstijdperk. Decennia later zijn meer dan 100 zaken die voortkwamen uit de Waarheids- en Verzoeningscommissie, geleid door aartsbisschop Desmond Tutu, nog steeds niet vervolgd.

De meest prominente commissie onder Ramaphosa werd kort na zijn aantreden in 2017 opgericht. De Zondo-commissie was bedoeld om de corruptie te onderzoeken die zo diep geworteld was onder Ramaphosa’s voorganger Jacob Zuma dat het bekend kwam te staan als “staatscaptatie”.

Na miljoenen dollars en jaren van zeer gepubliceerde getuigenissen, hebben de bevindingen van de commissie nog niet geleid tot een grote vervolging.

Toyin Adetiba, een professor aan de afdeling Politieke en Internationale Studies van de Universiteit van Zululand, zei dat Ramaphosa een hoge prijs zou kunnen betalen voor het niet decisief handelen, vooral nu hij probeert de internationale reputatie van Zuid-Afrika op te poetsen en zich te verdedigen tegen de dreiging van potentieel schadelijke tarieven van de Verenigde Staten.

“Vergeet niet dat hij binnenkort niet meer de president van het land zal zijn en ook niet van de ANC. Het respect dat hij onder politieke leiders op het continent geniet, zal een terugslag ondervinden, en voor hem zal het een Herculeaanse taak zijn om na zijn ambtstermijn de rol van oudere staatsman te vervullen, omdat niemand zijn mening zal respecteren, hoe belangrijk en oprecht deze ook mag zijn,” aldus Adetiba.

In een vreemde wending van timing komt deze crisis terwijl het land de verjaardag van de onrust van juli 2021 herdenkt, toen rellen uitbraken in twee van de meest bevolkte provincies van het land – KZN en Gauteng – na de gevangenisstraf van Zuma voor minachting van de rechtbank, vanwege zijn weigering om getuigenis af te leggen voor de Zondo-commissie.

De leider van de minderheidspartij Freedom Front Plus, Pieter Groenewald, gaf de ineenstorting de schuld van de onrust aan een falen van de inlichtingendiensten. Pooe zei dat de beschuldigingen van Mkhwanazi de opvatting ondersteunen dat de inlichtingendiensten van het land zijn gecompromitteerd.

“Zuid-Afrika is letterlijk naakt op het gebied van inlichtingen. Denk erover na vanuit het perspectief van buitenlandse entiteiten en criminelen,” zei Pooe. “Als dit [de beschuldigingen van corruptie] gebeurt, denk je niet dat criminelen ook weten dat ze voordeel kunnen halen uit een land als Zuid-Afrika?”

Terwijl het land Ramaphosa’s langverwachte toespraak in reactie op de beschuldigingen van Mkhwanazi verwerkt en zich afvraagt wat er gaat komen, herstelt Blows van de schok van een andere schietpartij in haar buurt, die op een WhatsApp-groep van de gemeenschap werd gemeld. Dit keer leek het alsof er een automatisch wapen was gebruikt.

“Ik bid serieus dagelijks tegen de hoge criminaliteit. Veel ouders lijden zoals ik,” zei Blows. “Onze levens worden beheerst door criminaliteit.”