De rommelige financiën van het Vaticaan: Kan paus Leo XIV het op orde krijgen?

Cardinalen wonen de Heilige Mis bij op de Goddelijke Barmhartigheid op de tweede dag van de rouw om paus Franciscus in Vaticaanstad

In de dagen voorafgaand aan het pauselijk conclaaf, dat afgelopen donderdag eindigde met de verkiezing van Robert Francis Prevost, 69, als paus Leo XIV, schreef de redacteur van een nieuwsplatform dat gespecialiseerd is in de Katholieke Kerk:

“Fundamenteel zijn er drie kwaliteiten waar kardinalen elke keer naar op zoek zijn wanneer ze een mogelijke paus overwegen. Ze willen een missionaris, iemand die een positieve uitstraling op het geloof kan geven; een staatsman, iemand die op het wereldtoneel kan staan met Donald Trumps, Vladimir Poetin en Xi Jinping en zichzelf kan zijn; en een bestuurder, iemand die de controle over het Vaticaan kan overnemen en ervoor kan zorgen dat alles op tijd gebeurt, inclusief het omgaan met de financiële crisis.”

“Er is een sterk argument dat Prevost aan al deze voorwaarden voldoet,” concludeerde John L Allen Jr.

De financiën van het Vaticaan verkeren inderdaad in een chaotische staat en hoewel paus Franciscus enige vooruitgang heeft geboekt in het bestrijden van corruptie, is het hem niet gelukt om de financiële tekorten van het Vaticaan te elimineren. Het oplossen van de rommelige financiën van het Vaticaan is dan ook waarschijnlijk een grote taak voor paus Leo, die gelukkig een diploma in wiskunde heeft.

In welke staat verkeren de financiën van het Vaticaan?

Het Vaticaan, dat alleen zijn eigen budget beheert en niet dat van de Katholieke Kerk in andere landen, heeft beperkte inkomstenbronnen. Het heft geen belastingen en geeft geen schulden uit waar het rente op kan verdienen, zoals obligaties of leningen.

In plaats daarvan komen de meeste inkomsten van het Vaticaan uit zijn uitgestrekte Italiaanse vastgoedbezittingen en pontificale scholen of ziekenhuizen in Rome. Samen genereerden deze 65 procent van de 770 miljoen euro ($875 miljoen) aan inkomsten van de Heilige Stoel in 2022, het laatste beschikbare cijfer.

Dat jaar kwam ongeveer 30 procent van de inkomsten uit donaties, die de afgelopen tien jaar relatief stabiel zijn gebleven, met een gemiddelde van ongeveer 45 miljoen euro ($51 miljoen) per jaar en een piek van 66 miljoen euro ($75 miljoen) in 2019.

De resterende 5 procent van het inkomen van het Vaticaan in 2022 kwam van het Instituut voor Religieuze Werken, of de Vaticaanse bank, waar katholieke organisaties en kerkmedewerkers hun rekeningen houden, en van toerisme, dat tijdens de COVID-19-pandemie afnam.

Het Vaticaan heeft sinds 2022 geen volledig financieel rapport gepubliceerd. Maar de laatste set rekeningen – goedgekeurd in 2024 voor controle doeleinden – toonde een operationeel tekort van 83 miljoen euro ($94 miljoen), een grote stijging ten opzichte van het tekort van 33 miljoen euro ($38 miljoen) dat in 2022 werd gerapporteerd.

De groeiende financiële problemen van het Vaticaan zijn toegeschreven aan stijgende operationele kosten, waaronder salarissen, beveiliging en onderhoud van gebouwen. Bovendien is er ook een aanzienlijk tekort binnen het pensioenfonds van de Heilige Stoel.

Waarom is er een tekort in het pensioenfonds van het Vaticaan?

Het tekort in het fonds werd in 2022 geschat op 631 miljoen euro ($717 miljoen) door het Secretariaat voor de Economie van het Vaticaan. Er is geen officiële update van dit cijfer geweest.

In voorgaande decennia hebben veel pensioenfondsen onderschat hoe lang gepensioneerde werknemers waarschijnlijk zouden leven. In 1960 was de gemiddelde levensverwachting in Italië bijvoorbeeld 69, vergeleken met 83 in 2022. Dit betekent dat veel pensioenfondsen zich niet adequaat hebben voorbereid op het volledige bedrag dat ze mogelijk aan een voormalig werknemer moeten uitbetalen gedurende diens werkelijke levensduur, en daarom aanzienlijke tekorten hebben opgebouwd.

Het is niet duidelijk of het pensioenfonds voor Vaticaanse werknemers – een regeling met een gedefinieerd uitkeringsschema, wat betekent dat het belooft een vast bedrag aan inkomen aan gepensioneerden te betalen, ongeacht de beschikbare middelen – aanpassingen heeft gemaakt om rekening te houden met de langere levensverwachtingen. In november waarschuwde de paus echter dat het niet in staat zou zijn om aan zijn verplichtingen op de middellange termijn te voldoen.

“De gegevens … wijzen op een ernstige toekomstige onbalans in het fonds, waarvan de omvang in de afwezigheid van ingrepen de neiging heeft om in de loop van de tijd te groeien,” schreef Franciscus in een brief aan het College van Kardinalen. “Dit betekent dat het huidige systeem niet in staat is om op de middellange termijn de vervulling van de pensioenverplichtingen voor toekomstige generaties te garanderen.”

Vorig jaar benoemde de paus een nieuwe administrator – kardinaal Kevin Farrell, een Iers-Amerikaanse geestelijke die in Vaticaanstad is gevestigd – en suggereerde dat de operationele structuur van het pensioenfonds mogelijk moet veranderen, maar gaf geen details. Het financieren van het tekort in het pensioenfonds zal moeilijk zijn. De kerk zal waarschijnlijk tegenstand ondervinden bij het gebruik van donaties, omdat deze doorgaans zijn gedaan met specifieke goede doelen in gedachten.

Waarom zijn de financiën van het Vaticaan verder in de problemen?

Na bijna 350 miljoen euro ($398 miljoen) te hebben uitgegeven door een reeks complexe transacties om een luxe eigendom in Londen te verwerven van 2014 tot 2018, kreeg de Heilige Stoel te maken met publieke verontwaardiging.

In een poging om verder te gaan na de ophef over deze uitgaven, verkocht het Vaticaan het gebouw in 2022 met een verlies van 140 miljoen euro ($159 miljoen). De transactie leidde tot vragen over de ondoorzichtige financiën van het Vaticaan en leidde uiteindelijk tot het corruptieproces van kardinaal Angelo Becciu, die toezicht had gehouden op de deal.

Het Vaticaan is ook betrokken geweest bij andere financiële schandalen. Het meest beruchte was de ineenstorting van Banco Ambrosiano in 1982, de grootste particuliere bank in Italië op dat moment, die het Vaticaan ongeveer $250 miljoen aan verliezen kostte. Destijds had het Vaticaan nauwe banden met Roberto Calvi, de machtige directeur van de bank.

Calvi’s lichaam werd ontdekt hangend van de Blackfriars Bridge in Londen met zijn handen op zijn rug gebonden, kort voordat duidelijk werd dat hij betrokken was bij een plan om geld wit te wassen via offshore bedrijven, illegale betalingen aan Italiaanse politieke partijen over te maken en illegale wapenhandel te financieren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Vaticaan beschuldigd van het witwassen van geld en goud dat was geroofd van Joden en andere slachtoffers van het naziregime van Adolf Hitler.

Welke financiële hervormingen heeft Franciscus geleid?

In 2019 leidde Franciscus een anticorruptiecampagne die een politie-inval op de bureaucratie van het Vaticaan omvatte en resulteerde in het ontnemen van de investeringsverantwoordelijkheden van het Secretariaat van Staat.

Naast de schorsing van vijf Vaticaanse medewerkers leidde het onderzoek tot de veroordeling van kardinaal Giovanni Angelo Becciu, ooit een invloedrijke figuur, op meerdere punten van verduistering en fraude.

In de maanden voor zijn dood uitte de paus zijn bijzondere bezorgdheid over de financiën van het Vaticaan. In september riep hij de kardinalen op om een “nultekort” agenda na te streven en de economische activa van het Vaticaan beter te benutten.

In oktober gaf hij vervolgens opdracht voor de derde verlaging in drie jaar van de inkomens van de Vaticaanse kardinalen. Verschillende hoofden van Vaticaanse afdelingen voerden tegen de bezuinigingen en verzetten zich tegen de plannen van de paus om externe financiering te zoeken om de tekorten op te lossen, vertelden twee hoge ambtenaren destijds aan het nieuwsagentschap Reuters.

Franciscus slaagde erin enige voortgang te boeken voor financiële hervorming. In 2021 behaalde de Vaticaanse bank de hoogste mogelijke beoordeling van de Europese toezichthouder Moneyval voor zijn anti-witwas- en antiterrorisme normen. Uiteindelijk was Franciscus echter niet in staat om de tekorten van de kerk te elimineren, en zijn opvolger zal voor een aanzienlijke financiële uitdaging staan.

Wat kan de volgende paus doen?

Paus Leo was een grote bondgenoot van Franciscus en kan er belang bij hebben om zijn hervormingsagenda voort te zetten, misschien door de wereldwijde diplomatieke aanwezigheid van het Vaticaan te verkleinen – en dus een grote uitgave te verminderen. Het blijft echter afwachten of hij net zo vergaand zal zijn in zijn hervormingen als zijn voorganger en of hij het boek werkelijk in balans kan brengen.