Wat is er werkelijk gebeurd op Paaseiland? Oude sedimenten herschrijven het verhaal van ‘ecocide’

Elevation map of Rapa Nui with freshwater sources highlighted. Een nieuwe studie, geleid door onderzoekers van het Lamont-Doherty Earth Observatory, biedt het duidelijkste bewijs tot nu toe dat een langdurige droogte het leven op Rapa Nui (Paaseiland) transformeerde, te beginnen rond het jaar 1550.

De wetenschappers verzamelden sedimentkernen uit twee van de weinige versewaterbronnen van het eiland: Rano Aroi, een hooggelegen moeras, en Rano Kao, een kratermeer. Door de samenstelling van waterstofisotopen in de was van plantbladeren in die kernen te analyseren, hebben de onderzoekers een continue, 800-jarige reeks van eerdere neerslagtrends gereconstrueerd. Dit toonde aan dat de jaarlijkse neerslag afnam en meer dan een eeuw laag bleef.

Gepubliceerd in het tijdschrift Communications Earth & Environment, daagt hun ontdekking de langgekoesterde verhalen over “ineenstorting” van de samenleving uit, en toont eerder aan dat de Rapanui gemeenschappen veerkrachtig waren tegenover diepgaande klimaatstress. Columbia Climate School sprak met hoofdauteur Redmond Stein over hoe het team deze geschiedenis ontdekte en wat dit betekent voor het begrip van de verbanden tussen klimaat en cultuur.

Hoe konden jullie de neerslag op Rapa Nui zo ver terug reconstrueren met behulp van was van bladeren uit moerassedimenten? Wat maakt deze aanpak betrouwbaarder dan eerdere methoden voor het bestuderen van de klimaatgeschiedenis van Rapa Nui?

De sedimenten in meren en moerassen accumuleren langzaam in de loop van de tijd en bewaren veel informatie over de klimatologische en omgevingscondities waaronder ze zijn afgezet. Veel wetenschappers hebben eerder sedimenten van Rapa Nui bestudeerd en hebben eerdere milieuveranderingen afgeleid door te kijken naar elementen, pollen en plantmacro-fossielen, en veranderingen in de snelheid waarmee sediment zich ophoopte. Deze indicatoren zijn ongelooflijk waardevol, maar kunnen vaak op complexe manieren reageren op meerdere klimaat- en omgevingsvariabelen, zoals temperatuur, neerslag en veranderingen in het landgebruik door mensen.

Daarentegen denken we dat de was van bladeren op Rapa Nui alleen informatie optekent over lokale neerslag en droogte. Door de samenstelling van was in moerassedimenten te meten — de verhouding van “zware” tot “lichte” waterstof in deze wassoorten varieert samen met de verhouding van waterstof in het water dat planten uit regen absorberen — konden we voor het eerst een ruwe schatting maken van de omvang van de droogte die rond de 16e eeuw op Rapa Nui plaatsvond.

Jullie analyse onthult een langdurige droogte op Rapa Nui die begon in het midden van de 16e eeuw en eeuwenlang aanhield. Hoe ernstig was deze droogte en hoe viel het samen met sociale of culturele verschuivingen op het eiland?

Op basis van onze analyse van de was van bladeren schatten we een aanhoudende afname van de neerslag van ongeveer 600–800 mm per jaar ten opzichte van de voorgaande drie eeuwen op Rapa Nui. De timing van onze afgeleide droogte komt overeen met enkele belangrijke culturele verschuivingen, waaronder een afname van de bouw van ceremoniële “ahu” platforms; de opkomst van het Rano Kao-meer als belangrijke rituele locatie; en het begin van een nieuwe sociale hiërarchie, bekend als “Tangata Manu”, waarbij macht kon worden verworven door middel van sportieve competitie, in plaats van door afstamming zoals getraceerd door de moai-standbeelden.

Het is moeilijk voor archeologen om de exacte timing van deze gebeurtenissen vast te stellen, en er is nog veel discussie over hoe de samenleving veranderde in de 16e tot 18e eeuw op Rapa Nui. Maar op zijn minst weten we dat de menselijke geografie van het eiland er heel anders uitzag dan in de voorgaande eeuwen.

Jullie onderzoek draagt bij aan het werk van anderen die het langdurige ‘ecocide’-narratief over de geschiedenis van Rapa Nui in twijfel hebben getrokken. Hoe stellen jullie bevindingen van een klimaatgedreven verschuiving dit narratief verder ter discussie? Wat hopen jullie dat het publiek meeneemt van deze meer genuanceerde kijk op de geschiedenis van het eiland?

Het ecocide-narratief suggereert dat de mensen op Rapa Nui hun eiland vernietigden door ontbossing, wat uiteindelijk leidde tot een periode van sociale conflicten en bevolkingsafname vóór de Europese contacten in de 18e eeuw. Dit verhaal is gepopulariseerd als een parabel voor wereldwijde overconsumptie, waarbij de mensen van Rapa Nui worden gepresenteerd als architecten van hun eigen ondergang. Hoewel het waar is dat Rapa Nui geleidelijk werd ontbost en dit een belangrijke ecologische overgang voor het eiland vertegenwoordigde, hebben veel studies twijfels geuit over de ecocide-hypothese. Misschien het belangrijkste is dat er geen sterk bewijs is van een demografische ineenstorting vóór de komst van Europeanen.

Onze studie en andere suggereren nu dat de mensen van Rapa Nui te maken hadden met droogte die begon in de 16e eeuw, wat een aanzienlijke impact zou hebben gehad op het leven op het al waterarme eiland. Belangrijk is dat onze hypothese niet simpelweg is dat het regionale klimaat veranderde, en dat sociale en politieke hiërarchieën in tandem moesten verschuiven, of dat ontbossing onbelangrijk was, maar dat het klimaat een belangrijke context biedt voor de menselijke geschiedenis van Rapa Nui. De exacte mechanismen waardoor een afname van de neerslag tot uitdagende omstandigheden zou hebben geleid, zijn nog steeds onduidelijk — bijvoorbeeld of dit de bodemerosie zou hebben verergerd, zou hebben geleid tot een afname van drinkwater, mensen zou hebben gedwongen nieuwe versewaterbronnen te vinden, of de groei van vegetatie zou hebben beïnvloed. Hoe dan ook, onze studie maakt duidelijk dat de geschiedenis van Rapa Nui veel genuanceerder is dan het ecocide-narratief suggereert.

Zijn er lessen uit de klimaatverschuiving van Rapa Nui en de manier waarop bewoners zich hebben aangepast die relevant kunnen zijn voor ons in het licht van de huidige klimaatverandering?

De grootste les zou zijn dat mensen veerkrachtig zijn. Maar in het licht van de huidige klimaatverandering denk ik dat het het belangrijkst is om te luisteren naar de stemmen van mensen die van Rapa Nui en andere Pacifische eilanden komen, die al met de effecten te maken hebben. Hun perspectieven en inzichten zullen veel relevanter zijn voor het aanpakken van de problemen van vandaag, in vergelijking met wat we uit deze studie zouden kunnen leren. Ons onderzoek is niet bedoeld om een nieuwe parabel voor de moderne tijd te produceren, maar om tegen de oude aan te duwen.

Wat zijn de volgende stappen voor dit onderzoek?

We hebben een veel langere isotopenreeks van was van bladeren uit Rano Aroi die de afgelopen ~50.000 jaar van sedimentafzetting dekt, en we hopen deze reeks te gebruiken om beter te begrijpen hoe de atmosferische circulatie in de zuidoostelijke Stille Oceaan reageert op klimaatveranderingen over veel langere tijdschalen. Rapa Nui ligt in het hart van de afgelegen zuidoostelijke Stille Oceaan, meer dan 3.000 kilometer van de kust van Chili en meer dan 1.500 kilometer van het dichtstbevolkte eiland. Het is de enige bron van terrestrisch sediment in het gebied en biedt daarom ongelooflijk unieke inzichten in hoe regionale atmosferische dynamiek in het verleden is veranderd. De controles op de atmosferische circulatie over de zuidoostelijke Stille Oceaan zijn slecht begrepen en worden niet goed vertegenwoordigd in modelsimulaties, dus onze gegevens kunnen uiteindelijk heel nuttig blijken voor het begrijpen van het regionale klimaat.