Wat eisen de protesteerders in Servië en wat zijn de volgende stappen?

Duizenden mensen hebben afgelopen weekend in Servië geprotesteerd, wat een nieuwe ronde van demonstraties markeert tegen wijdverspreide corruptie en onderdrukking van democratische vrijheden. Na bijna acht maanden van aanhoudend verzet tegen populistisch president Aleksandar Vucic, verklaarden de demonstranten de regering “illegitiem” en kwamen in botsing met de oproerpolitie in de hoofdstad, Belgrado.

De politie meldde zondag dat 48 agenten gewond raakten, terwijl 22 demonstranten medische hulp zochten. Binnenlandse minister Ivica Dacic zei dat van de 77 mensen die werden vastgehouden, er 38 op zondag in hechtenis bleven, de meesten onderhevig aan strafrechtelijke aanklachten.

Vucic beschuldigde de organisatoren van het aansteken van geweld en het aanvallen van politieagenten, en noemde hen “terroristen” die “probeerden de staat omver te werpen”. Critici beschuldigen hem ervan steeds autoritairder te worden sinds hij aan de macht kwam, eerst als premier in 2014 en daarna als president sinds 2017. Serviërs hebben een geschiedenis van het omverwerpen van sterke leiders; ze verdreven Slobodan Milosevic 25 jaar geleden na bloedige protesten.

Wat eisen de protesterende burgers? De antigouvernementele protesten begonnen in november, na de instorting van een gerenoveerd stationsoverkapping in de noordelijke stad Novi Sad, waarbij 16 mensen om het leven kwamen. Velen in Servië gaven de tragedie de schuld van corruptie en nalatigheid bij staatsinfrastructuurprojecten.

Na de ramp bleef Vucic en zijn Servische Progressieve Partij aan de macht met een herschikte administratie. De door studenten geleide protesten hebben sindsdien hun eisen gericht op de noodzaak van vervroegde verkiezingen in plaats van de reguliere verkiezingen die gepland staan voor 2027. Voorafgaand aan de protesten van zaterdag hadden de organisatoren een “ultimatum” afgegeven aan Vucic om voor 21:00 uur (19:00 GMT) een nieuwe stem aan te kondigen – een eis die hij verwierp.

Demonstranten benadrukken ook de noodzaak om te zorgen voor vrije en eerlijke verkiezingen door middel van verschillende hervormingen, waaronder een herziening van kiezersregisters, gelijke toegang tot de media voor alle deelnemers aan het politieke leven en maatregelen om stemfraude te voorkomen. Andere verzoeken omvatten ook het hervormen van het onderwijssysteem, het erkennen van studentenlichamen – bekend als plenums – als juridische entiteiten, het waarborgen van eerlijke lonen voor alle werknemers in de onderwijssector en het respecteren van de autonomie van universiteiten.

Ondanks dat Servië formeel streeft naar toetreding tot de Europese Unie en Vucic een pro-Europese houding aanneemt, hebben critici ook de diepere banden van zijn regering met Rusland en China veroordeeld.

Wat is er nieuw in de laatste ronde van protesten? De rally van zaterdag was een van de grootste sinds de ramp in Novi Sad. De autoriteiten schatten het aantal aanwezigen op 36.000, veel lager dan een onafhankelijke schatting van het Archief van Openbare Bijeenkomsten, dat suggereerde dat ongeveer 140.000 mensen zich hadden verzameld.

In tegenstelling tot eerdere demonstraties die vreedzaam verliepen, waren er deze keer gewelddadige confrontaties tussen de politie en demonstranten. De oproerpolitie gebruikte traangas en knuppels terwijl demonstranten vuurwerk en flessen naar rijen agenten in Belgrado gooiden.

Vucic heeft herhaaldelijk beweerd dat de protesten deel uitmaken van een buitenlandse samenzwering om zijn regering te vernietigen, zonder enig bewijs te leveren. Hij heeft niet gespecificeerd naar welk extern land hij verwees dat Servië zou willen destabiliseren. Vucic zei dat er “geen onderhandelingen” zouden zijn met “terroristen”. “Ze wilden bewust bloedvergieten aanmoedigen. De tijd van verantwoording komt eraan,” zei hij.

Engjellushe Morina, senior beleidsmedewerker bij de Europese Raad voor Buitenlandse Relaties (ECFR), zei dat de regering een “smeercampagne” heeft gevoerd om demonstranten te criminaliseren. “Het is onduidelijk hoe ver de regering bereid is te gaan,” voegde de analist toe, en stelde dat de situatie “escaleert en zowel de regering als de demonstranten vastbesloten zijn om deze keer niet terug te deinzen.”

Hebben Servische demonstranten eerder een verandering van de regering afgedwongen? Ja. Ze verdreven Milosevic — die het land sinds 1989 leidde — 25 jaar geleden in wat bekend werd als de Bulldozer Revolutie. Een populaire opstand begon op 24 september 2000, na een presidentsverkiezing met aanzienlijke onregelmatigheden — maar waarbij Milosevic claimde te hebben gewonnen.

De protesten culmineerden op 5 oktober met een bulldozer die het gebouw van de Radio Televisie van Servië binnenreed, wat werd beschouwd als het bolwerk van de propaganda van de regering. Milosevic trad twee dagen later af. In 2001 werd hij gearresteerd op beschuldigingen van genocide, misdaden tegen de menselijkheid, en oorlogsmisdaden en overgedragen, door de regering in Belgrado, aan een internationaal tribunaal in Den Haag. Zijn proces daar begon in 2002, maar de verslechterende gezondheid van Milosevic vertraagde de voortgang. Milosevic werd in 2006 dood in zijn cel aangetroffen terwijl het proces nog gaande was.

De revolutie van oktober 2000 is in het geheugen van de natie gegrift, nu het opnieuw door protesten wordt opgeschud. Morina, de ECFR-medewerker, zei echter dat ondanks de pogingen van de regering om de protesten als buitenlandse beïnvloeding te presenteren, de studentenbeweging minder steun van het buitenland heeft dan de demonstranten in 2000, terwijl Vucic een sterkere greep op de veiligheidsstructuur van het land heeft dan Milosevic ooit had.

Daarom zei de ECFR-analist dat demonstranten weinig verwachtingen hebben van kortetermijnwinst. “Ze zijn zich er heel goed van bewust dat dit nog lang kan duren,” zei ze.

Wat is de volgende stap voor de protestbeweging? De door studenten geleide protestbeweging heeft beloofd niet terug te deinzen. “Dit is niet het moment om je terug te trekken,” zeiden ze op Instagram. Na de rally van zaterdag speelden de organisatoren een verklaring voor de menigte, waarin ze de Serviërs aanspoorden om “de vrijheid in eigen handen te nemen”. “De autoriteiten hadden alle mechanismen en alle tijd om aan de eisen te voldoen en een escalatie te voorkomen,” aldus de verklaring.

Vucic zei op zijn beurt dat er meer arrestaties zouden volgen. Later op zondag werden acht mensen gearresteerd op beschuldigingen, waaronder het plannen van wegblockedades en aanvallen op staatsinstellingen. Meer arrestaties zijn waarschijnlijk in het verschiet.

“Er zullen veel meer mensen worden gearresteerd voor het aanvallen van de politie … dit is nog niet het einde,” zei de president, voegde eraan toe dat “de identificatie van alle individuen aan de gang is”. Volgens Morina zouden arrestaties de beweging kunnen dwingen tot een tijdelijke pauze om zich te hergroeperen, maar zouden ze onwaarschijnlijk zijn om de landelijke protesten te stoppen. “Ze zijn serieus, ik denk niet dat ze gemakkelijk zullen verdwijnen,” zei de analist, en voorspelde dat demonstranten “uiteindelijk zullen zegevieren”. “Maar tegen welke prijs, dat weten we nog niet,” voegde ze eraan toe.