M23-Vredesgesprekken in de DR Congo in Doha Vastgelopen: Wat Nu?

Uitleg over de vastgelopen vredesgesprekken van M23 in de DRC

De rebellengroep M23 en de regering van de Democratische Republiek Congo (DRC) hebben gefaald in het ondertekenen van een definitief vredesakkoord dat gepland stond voor maandag. Dit gebeurde nadat de rebellen de Congolese strijdkrachten beschuldigden van het schenden van een eerder akkoord dat bedoeld was om tot een volledig vredesakkoord te leiden.

De geplande gesprekken op maandag maakten deel uit van een reeks onderhandelingen die door Qatar werden bemiddeld. Beide partijen moesten in Doha zijn om het conclusieve vredesakkoord te ondertekenen. Echter, de M23 kondigde op zondag aan, de dag vóór de ondertekening, dat hun vertegenwoordigers niet in Doha waren zoals afgesproken, wat bij analisten de vrees opriep dat de gesprekken volledig zouden ontsporen.

Op maandag leek de groep terug te komen op hun beslissing en beloofde zij vertegenwoordigers in de komende dagen te sturen. De DRC is al enkele jaren verwikkeld in een conflict met de door Rwanda gesteunde M23. In december 2023 fuseerde de gewapende groep met een andere militie, de Congo River Alliance (AFC), en wordt ook wel AFC-M23 genoemd. De gevechten escaleerden aanzienlijk in januari, nadat de groep grote delen van het minerale rijke oosten van de DRC in beslag nam, waaronder de regionale hoofdstad, Goma. Ondanks de afspraken om vrede te waarborgen, is het geweld op de grond voortgezet, met meer dan 300 doden bij een aanval vorige week.

Wat is de Doha-vredesovereenkomst?

De Doha-vredesovereenkomst is een akkoord tussen de M23 en, in mindere mate, Rwanda aan de ene kant, en de DRC aan de andere kant. Rwanda wordt door Kinshasa, een Expertgroep van de Verenigde Naties en de Verenigde Staten beschuldigd van steun aan de rebellen.

Verschillende vredesovereenkomsten zijn bemiddeld door de DRC en de buren van Rwanda, waaronder Angola en Kenia, maar geen van deze heeft standgehouden. In maart organiseerde de Emir van Qatar, Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani, in Doha een bijeenkomst tussen de Congolese president Felix Tshisekedi en zijn Rwandese tegenhanger Paul Kagame, waarna beide leiders opriepen tot een staakt-het-vuren. Sindsdien zijn er vervolgonderhandelingen gehouden met de DRC en de M23.

In juni bemiddelde de VS een staakt-het-vuren tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van beide landen in Washington, maar zonder de M23. In de overeenkomst stemden beide landen ermee in samen te werken aan een gezamenlijke veiligheidscommissie, de veilige terugkeer van ontheemde mensen te garanderen en de steun aan niet-statelijke gewapende groepen te staken. Rwandese troepen, waarvan wordt aangenomen dat ze samen met de M23 hebben gevochten toen de gevechten dit jaar escaleerden, zouden zich terugtrekken.

Hoewel de door de VS bemiddelde overeenkomst en de door Qatar geleide gesprekken afzonderlijk zijn, zijn ze nauw met elkaar verbonden. Kagame van Rwanda heeft gezegd dat ze “twee zijden van dezelfde munt” zijn.

Op 19 juli ondertekenden de M23 en de DRC een voorlopige “Verklaring van Beginselen” in Doha, waarin zij beloofden het vechten te beëindigen en zich in te zetten voor een alomvattend vredesakkoord. Ze kwamen overeen om gevangen gevangen te nemen en de controle van de staat in door rebellen gecontroleerde gebieden te herstellen. Er zijn nog geen berichten over een gevangenenruil, wat een prioriteit is voor de M23.

Volgens de verklaring moesten de onderhandelingen op 8 augustus beginnen, en de ondertekening van een definitieve vredesovereenkomst stond gepland voor 18 augustus. Beide partijen leken de verklaring echter verschillend te interpreteren.

Waarom hebben de M23 de gesprekken op 18 augustus stilgelegd?

M23-rebellen beschuldigen de Congolese regering ervan door te gaan met het aanvallen van rebellenposities en claimen dat Nzimbira en Kanyola in de provincie Zuid-Kivu afgelopen weekend met zwaar artillerie en drones zijn aangevallen. In een verklaring op X zei Kanyuka dat er niet onderhandeld kon worden zonder dat de DRC de eerdere overeenkomst volledig eerde, inclusief het vrijlaten van gevangenen.

“De AFC/M23 bevestigt hierbij zijn volledige toewijding aan het Doha-vredesproces en benadrukt dat alleen de volledige uitvoering van de Verklaring van Beginselen de volgende ronde van gesprekken mogelijk maakt, die moet zijn gebaseerd op de onderliggende oorzaken van het conflict,” aldus zijn verklaring.

Op dinsdag leek Bisimwa, de leider van de groep, terug te komen op de eerdere positie en zei in een post op X dat “een technisch team van onze Beweging naar Doha zal reizen om de praktische regelingen voor de toepassing van het staakt-het-vuren en de vrijlating van gevangenen in overeenstemming met de genoemde verklaring te herzien.”

Er zijn geen openbare gegevens over het aantal M23-gevangenen dat door Kinshasa wordt vastgehouden, maar hun vrijlating lijkt dringend voor de groep. Sinds maart, toen de VS de eerste gesprekken bemiddelden, lijkt Rwanda de militaire betrokkenheid in de DRC te hebben verminderd, volgens een rapport van het in de VS gevestigde Institute for the Study of War.

Wat is de M23 en wie steunt hen?

De M23-rebellen zijn de bekendste militie onder de tientallen gewapende groepen die strijden om controle in het oosten van de DRC, dat rijk is aan mineralen. De strijders werden oorspronkelijk gerekruteerd in de Congolese burgeroorlogen en later geïntegreerd in het leger. In 2012 claimden ongeveer 300 van hen echter slecht behandeld te worden in het DRC-leger en vormden zij de rebellengroep. Ze beweren te vechten voor de rechten van Congolese Tutsi’s, die van Rwandese afkomst zijn en een minderheid vormen in de DRC.

Hoewel de M23 in 2012 aanzienlijk werd teruggedrongen door een coalitie van DRC-militairen en VN-troepen na hun offensieven, kwam de groep in 2022 weer op, schijnbaar beter uitgerust. In januari dit jaar lanceerden hun strijders bliksemoffensieven vanuit hun posities in het oosten, waarbij verschillende steden en dorpen werden veroverd voordat ze Goma en Bukavu, de hoofdsteden van respectievelijk Noord-Kivu en Zuid-Kivu, veroverden. Ongeveer 3.000 mensen kwamen om in de strijd, en honderdduizenden werden ontheemd.

In 2023 stelde een rapport van een VN-expertengroep vast dat de naburige Rwanda de groep financiert. De VS beschuldigt Kigali ook van hetzelfde. Rwanda ontkent de beschuldigingen niet langer, maar beschuldigt de DRC ervan een anti-Kagame-militie, de Democratische Strijdkrachten voor de Bevrijding van Rwanda (FDLR), te steunen. Ongeveer 4.000 Rwandese troepen zouden eerder dit jaar naast de M23 hebben gevochten in de oostelijke DRC-oorlog. Beide landen hebben een complexe rivaliteit die teruggaat tot de Rwandese genocide en de daaropvolgende Congo-oorlogen.

Wat heeft de DRC gezegd?

De Congolese regering heeft niet direct gereageerd op de beschuldigingen van de M23 op zondag. In een verklaring op X bevestigde woordvoerder Patrick Muyaya dat Kinshasa zich verbindt “tot het vredesproces en herhaalt zijn toewijding aan het strikte respect voor de territoriale integriteit en soevereiniteit van de staat in overeenstemming met de grondwet”.

Echter, de woordvoerder van het Congolese leger, Sylvain Ekenge, zei in een verklaring vorige week dat de M23 “meerdere aanvallen” had uitgevoerd op legerposities in het oosten van het land. De aanvallen waren “bijna dagelijks”, zei hij, en betekenden een “opzettelijke en duidelijke schending” van de vredesovereenkomsten die in Doha en Washington, D.C. zijn ondertekend.

De VN beschuldigde vorige week ook de M23 ervan minstens 319 burgers, waaronder kinderen, te hebben gedood in Rutshuru, bij aanvallen in de oostelijke provincie Noord-Kivu. VN-mensenrechtenchef Volker Turk noemde het een van de “grootste gedocumenteerde dodentallen” sinds de heropleving van de M23 in 2022. Hij veroordeelde het geweld en verklaarde: “Alle aanvallen op burgers moeten onmiddellijk stoppen, en alle verantwoordelijken moeten ter verantwoording worden geroepen.”

Wat betreft het vrijlaten van M23-gevangenen, zei een anonieme regeringsbron die door Reuters werd geciteerd, dat het verzoek een gecompliceerde voorwaarde was. De DRC zou liever hebben dat het in onderhandelingen wordt besproken, in plaats van een voorwaarde te zijn om de gesprekken voort te zetten, aldus de bron.

Hoe heeft Qatar gereageerd?

Majed al-Ansari, een woordvoerder van het Qatarese ministerie van Buitenlandse Zaken, zei dinsdag tegen journalisten dat hoewel de tijdlijnen zijn gemist, er nog steeds hoop is voor de vredesdeal. “Het goede is dat beide partijen zeer positief betrokken zijn,” zei hij. “We werken nauw met hen samen en we zijn toegewijd aan het proces, en ik denk dat de partijen een niveau van bereidheid hebben getoond om overeen te komen dat er eerder niet was.”

De woordvoerder gaf echter geen nieuwe datum voor de ondertekening van een vredesdeal.

Eerder op maandag onthulden Qatarese functionarissen dat zij een concept van de definitieve overeenkomst met beide partijen hadden gedeeld om te herzien.